عنوان نظر
متن نظر
نام
ایمیل

---

تحقیق

چكيده

یکی از مسائل مهّم فرهنگی کشور فریضه نماز است وبرگزاری نماز جماعت ومشارکت دانش آموزان در آن یکی از مهمترین وظایف تربیتی در مدارس می باشد ومربیّان ومعلّمان در احیای ارزش های اصیل اسلامی مخصوصا نماز وظیفه مهمّی دارند ,که در این پژوهش هدف کلی ,بررسی راههای تشویق دانش آموزان به نماز جماعت است ومهمتر از آن گسترش نماز در مدارس ,تا دانش آموزان نسبت به آن علاقه وافری داشته باشند .

برای راهکارهای تشويق و ترغيب به نمازدر ابتدا به مسئله علل بی توجهی وعدم علاقه به نمازکه عواملی همچون تاثیر تربیت خانواده ها ورفتار گروه دوستان وهمسالان وهمچنین آموزش های جامعه که دراین مورد تاثیر بسزایی دارند  پرداخته ايم ودر آخر نیزبه راهها وروش های جذب به نماز جماعت اشاراتی شد ؛ وهمچنین عوامل موثر درآن را که نقش مهم وکلیدی دارند  با نام مثلث تربیتی معرفی کرده ایم .

این مثلث تربیتی عبارتند از خانواده که نقش اولیه ومهمی دارد سپس مدرسه ودر نهایت جامعه (رسانه ,مسجد و...) که مکمل این دو است .این سه گروه مهم هم در بی علاقگی وبی توجهی به نماز وهم در جذب وتشویق به نماز جماعت تاثیر بسزایی دارند .

در پایان این پژوهش نیز نکاتی برای جذب به نماز جماعت  همچون تاثیر مکان نماز خانه ومسجد ویژگی های ظاهری وپاکیزگی آن ,امکانات مدرسه برای برگزاری اردوهایی همراه با نماز؛نقش مهم امام جماعت وویژگی ها وتاثیر گذاری آنها در رفتار دانش آموزان ,حضور معلمین ومربیان در نماز جماعت , جایزه وتشویق های کلامی ومواردی دیگر برای پیشبرد اهداف تربیتی بیان شد .

فصل اول

(کلیات طرح)

مقدمه 

 رسول خدا(ص)در باره اهميت جماعت،فرمود: يک نماز با جماعت،بهتر از چهل سال نماز فرادي در خانه است.پرسيدند:آيا يک روز نماز؟فرمود:بلکه يک نماز.

وي فرمود:صف هاي نماز جماعت،همانند صف هاي فرشتگان درآسمان چهارم است.  اولين نماز جماعتي هم که بر پا شد،به امامت رسول خدا و شرکت حضرت علي(ع)و جعفر طيار(برادر حضرت علي(ع))بود.همين که ابوطالب،فرزندش علي(ع)را ديد که به پيامبر اقتدا کرده،به فرزندديگرش جعفر گفت:تو نيز به پيامبر اکرم اقتدا کن و اين جماعت دو سه نفري بود،که فرمان به علني ساختن دعوت و تبليغ مي داد[1].

بزرگترين اثر معنوي نماز جماعت،همان پاداش هاي الهي است که گفته شد.روايت است که شبي،علي عليه السلام تا سحر به عبادت مشغول بود.چون صبح شد،نماز صبح را به تنهائي خواند و استراحت کرد.رسول خدا(ص)که آن حضرت را در جماعت صبح نديد،به خانه اورفت.حضرت فاطمه(ع)از شب زنده داري علي(ع)و عذر او از نيامدن به مسجد سخن گفت.پيامبر فرمود:پاداشي که بخاطر شرکت نکردن درنماز جماعت صبح،از دست علي(ع)رفت، بيش از پاداش عبادت تمام شب است.  ²

نماز جماعت،بهترين،بيشترين،پاکترين و کم خرج ترين اجتماعات دنياست و نوعي ديد و بازديد مجاني و آگاهي از مشکلات ونيازهاي يکديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعي بين آحاد مسلمين است.

نماز جماعت،نشان دهنده قدرت مسلمين و الفت دلها و انسجام صفوف است.تفرقه ها را مي زدايد،بيم در دل دشمنان مي افکند،منافقان را مايوس مي سازد،خار چشم بدخواهان است.

نماز جماعت،نمايش حضور در صحنه و پيوند«امام »و«امت »است.

در نماز جماعت،افراد در يک صف قرار مي گيرند و امتيازات موهوم صنفي،نژادي،زباني،مالي و...کنار مي رود و صفا و صميميت ونوعدوستي در دلها زنده مي شود و مؤمنان،با ديدار يکديگر در صف عبادت،احساس دلگرمي و قدرت و اميد مي کنند.

نماز جماعت،عامل نظم و انضباط،صف بندي و وقت شناسي است.روحيه فردگرايي و انزوا و گوشه گيري را از بين مي برد  و نوعي مبارزه با غرور و خودخواهي را در بر دارد.

نماز جماعت،«وحدت »در گفتار،جهت،هدف و امام را مي آموزدو از آنجا که بايد پرهيزکارترين و لايق ترين اشخاص،به امامت نمازبايستد،نوعي آموزش و الهام دهنده علم و تقوا و عدالت است.

نماز جماعت،کينه ها و کدورت ها و سوء ظن ها را از ميان مي برد وسطح دانش و عبوديت و خضوع را در جامعه اهل نماز، افزايش مي دهد.

آرامش وحضور قلب درنماز باعث نزدیکی به خداوند وقوت قلب می شود وانسان رااز قید وبند هرچه وهرکه غیر او رها وآزاد می سازد.³

    انسان با نماز ونیایش، پالایش وتصفیه می شود و گوهر وجودی او آشکار می شود.

    3-روح ا..باقری ده نوئی، بررسی راههای جذب دانس آموزان به نماز جماعت مدارس ابتدائی وراهنمایی روستائی ناحیه 3قم(کارشناسی ،قم1382)،ص12.

 باور عمیق درونی به خداوند ویقین به نظارت همیشگی او یکی از بزرگترین عوامل خشوع وخضوع انسان در برابر حق وعدم تجاوز از حریم الهی در آشکار ونهان است انسان مومن در پرتو نماز ونیایش ورابطه ی محکم واستوار با خداوند از گزند تباهی وپلیدی و فساد و ... ایمن می گردد.⁴

   نیایش احساس درونی انسان به دادار بی نیاز است وبروز وظهور این نیاز اجتناب ناپذیر است .امّا هنر کسانی که می خواهند چنین رفتاری رابه تناسب نیازمندی انسان در افراد فرهنگ سازی نمایند، آنست که زیباترین شکل وشیوه ی آموزش چنین رفتاری را متناسب با میل ورغبت های فراگیران جستجو نموده وبر اساس آن اقدام نمایند.   نظام عبادت ونیایش از نظامهای ثابت وپایداری است که درتحولات وپیشرفتهای عبادی دراسلام کهنه نمی شوند وهمیشه تازه وجدید هستند وبا توجه به همه زمانها تشریع شده اند. ⁵    

4-( ملكي تبريزي 1363)

5-آيت الله ناصر مكارم شيرازي .رساله ي توضيح المسائل (احكام نماز))

بيان مسئله

آيا مي توان با استتفاده از تشويق و ترغيب دانش آموزان را به شركت در نماز جماعت جذب كرد؟

 نماز یکی از افتخارات عبادی اسلام است وآن اینست که عموم مذاهب دیگر یهود ونصاری طبق دستوردینی خود از عبادت در غیر معبدهای عمومی محرومند وازنظر قانون مذهبی جز در کلیسا ومعابد   نمی توانند عبادتی انجام دهند .ولی در اسلام این محرومیت برداشته شده است وهر مسلمانی موظف است که وظیفه ی عبادی خود رادرهر حال که باشد انجام دهد ،در مسجد باشد یا نه، در جامعه اسلامی باشد یادربلاد کفر ،در میان مردم باشد یا تنها ،در حال تندرستی باشد یا بستر بیماری ،درهر حال باید عبادت خود رامناسب با آن انجام دهدواین خود یکی از اسرارا موفقیّت اسلام است .پیامبر اکرم (ص)فرمودند :«برای من همه ی روی زمین معبد وپرستشگاه است »¹.نماز درهمه ادیان سر لوحه کار پیامبران بوده ،ولی دراسلام از اهمیّت ویژه ای برخوردار است ،چنانکه از کودکی دستور آموزش وتمرین وانجام آن داده شده است ودر صورتی که کوتاهی شود (در سن9سالگی)دستور تنبه داده شده است زیرا لازم است کودکان هماهنگ با فطرت پاک الهی که دارند ،از کودکی با نماز    خو بگیرند؛که در هنگام بلوغ مشکلی نداشته باشند .اكثر دانش آموزان ابتدايي در سن كودكي قرار دارند بخصوص دانش آموزان دختر كه در كلاس سوم ابتدايي به سن تكليف مي رسندوهمچنين پسران

1-(مرتضي مطهري .تعليم وتربيت در اسلام .تهران 1362)

در دوره دبيرستان به سن تكليف مي رسند ولي از آنجا كه اسلام سن 9 سالگي را براي يادگيري و آموختن نماز دستور داده است پس لازم است دانش آموزان نيز در در اين سنين نماز را به طور كامل ياد بگيرند وبخوانند .نماز گناهان را مانند برگ درختان می ریزد و گردن ها را از ریسمان گناه آزاد       می سازد. پیامبرخدا (ص) نماز را به چشمه ی آب گرم که بر در خانه ی شخص باشد وروزی پنج نوبت خود را در آ ن شستشو دهد تشبیه فرمود ، آیا با چنین شستشویی چیزی از آلودگی بر بدن باقی می ماند؟[2]

     به همین دلیل در آیات قران و روایات اسلامی وصایا و سفارش های پیغمبر اکرم(ص) وائمه ی اطهار (علیهم السلام) ازمهمترین کار هایی که روی آن تاکید شده نماز است ،به همین خاطر ترک نماز از بزرگترین گناهان محسوب می شود.

در حديث،تحقير نماز جماعت،به منزله تحقير خداوند بشمار آمده است:« شرکت دائم در نماز جماعت،انسان را از منافق شدن بيمه مي کند». و براي هر گامي که به سوي نماز جماعت و مسجد برداشته شود،ثواب و حسنه در نظر گرفته شده است.  همين که کسي براي شرکت در نماز جماعت از منزل خارج مي شود،يا در مسجد،در انتظار نماز جماعت به سر مي برد پاداش کسي را دارد که در اين مدت،به نماز مشغول بوده است.  تعداد حاضران در نماز جماعت،هر چه بيشتر باشد،پاداش آن بيشتراست.نماز نه تنهادر دین مقدّس اسلام ،بلکه در ادیان دیگر نیزبه عنوان اولین و بزرگترین وظیفه به شمار می آید،گرچه ممکن است شکل وصورت آن درپاره ایی از موارد متفاوت باشد ولی وظیفه ایی بوده که روزانه ومکررانجام می گرفته است³. در اسلام بعد از اصول عقاید وایمان به خداوندعملی مهمتر وبهتر از نماز نیست ،آنچنان که امام صادق (ع)فرموده :«محبوبترین عمل درنزدخدای متعال بعد ازشناخت خداوند نمازاست.تمام واجبات در اسلام در صورتی که شرایط شان موجود نباشد ،ساقط   می گردد,امّا نماز در هیچ شرایطی ساقط نمی گردد. اگر مریض باشد یا نتواند ایستاده بخواند ،نشسته بخواند ویا در همان حال خوابیده وبا اشاره سر وچشم وابرو، رکوع وسجودش را به جا آورد .مانند رهبر کبیر انقلاب که در اواخر عمر شریفشان نماز را خوابیده برروی تخت بیمارستان  بجا             می آوردند⁴.همچنین ارتش اسلام درمقابل نیروی کفار در حالت جنگ ومبارزه نیز می توانند نماز خوف بخوانند ودر هیچ حالتی نباید نماز ترک شود مانندجنگ احزاب ،پیامبر (ص)واصحابش ودر جنگ صفین در لیله الهریر علی(ع)ویارانش ودرظهرعاشورا امام حسین(ع)ویارانش اینگونه نماز بجای آورندبنابراین در اسلام ،نماز در هیچ حالتی ساقط نمی گردد،بلکه متناسب با شرایط نیز دستوری داده شده است ⁵.واین خود بهترین دلیل برای اهمیّت نماز در اسلام است وعملی مهمتر وشریف تر از   نماز       

دراسلام نیست انسان باید در مواظبت از نماز بکوشد وآن رادر اوّل وقت بجا آورد،البته بدون عجله وبه

3-پور حسین ،رضا.مجله پیوند(شماره231).تهران: انتشارات انجمن اولیا ومربیان ،دی 1377.

4-جمعی از نویسندگان .خانواده ونماز. تهران: انتشارات انجمن اولیا ومربیان 1378.

5-جمعی از نویسندگان.فرهنگ مسجد.قم: انتشارات ثقلین،138

دور از شتابزدگی با خضوع وخشوع باشد وبداند که باچه کسی سخن می گوید وخود را در مقابل عظمت وبزرگی خداوند عالم بسیار ناچیز وپست ببیند واگر انسان در موقع به این مطلب توجه نماید از خود بی خود می شود. نماز رابطه ی عرفانی وعاشقانه باخداوند بی نیاز وهستی بخش است.ودرک این رابطه عاشقانه مستلزم شناخت ،توجه وتامل است.     چه بسا از این رابطه ی معنوی و زیبا و توجه  به

ظواهر آن انسان را از چشمه ی حیات جاودانگی ووحدانیت دور کند. ((ماجعل الله لرجل قلبین فی جوفه)) خداوند برای هیچ کس دو دل نیافریده¹. ویاد آوری می کند که نتیجه ی کم لطفی و          بی توجهی به رابطه ی مهرآمیز خداوند وناسپاسی به این ارزش عظیم موجب مسخ شخصیت وتباهی است، به عبارت دیگر انسانی که خدا را فراموش می کند ازاصالت خود فاصله گرفته است واسیر سراب دنیا شده است. (وهمچون کسانی نباشید که خدا را فراموش کرده اندوخدا نیز آنها را به حال خود فراموش کرده وگرفتار کرده است، آنها فاسقانند.)

    دربرخی از آیات نیز یاد آوری می کند که انسان در عمق ضمیر خویش نیاز مند به یک دوستی راستین وخالصانه است وچه رابطه ای زیباتر وخالصانه ترازنماز وجود دارد.

    آرامش وحضور قلب درنماز باعث نزدیکی به خداوند وقوت قلب می شود وانسان رااز قید وبند هرچه وهرکه غیر او رها وآزاد می سازد.² با توجه به مسئله ای که در این زمینه مطرح گردید باعث شد

1-رحیمی اصفهانی، غلامحسین. نماز زیباترین راز ونیاز .قم: انتشارات عسگریه ،138

2-فرهادیان ،رضا.مجله پیوند(شماره236).تهران :انتشارات انجمن اولیا ومربیان خرداد 1378.

اقدام به تحقیق نمایم که :

آیا سخنرانی درباره ی اجر وپاداش دنیوی و معنوی سبب تشویق و ترغیب دانش آموزان به شرکت در نماز جماعت می شود ؟

آیا ایجاد برنامه های آموزشی و هنری پس از انجام نماز جماعت در مسجد باعث تشویق دانش آموزان به این امر می شود؟

آیا معرفی ارزش های دنیوی و اخروی نماز جماعت در منزل توسط والدین باعث تشویق دانش آموزان به شرکت در نماز جماعت می شود ؟

اهداف

1-شناسایی و کشف راههای ایجاد باور به نماز در دانش آموزان

2-شناسایی بهترین روشهای ارائه دانش و ارتقاء سطح آگاهی دانش آموزان در زمینه فلسفه نماز  

 3-شناسایی راهبردهای ارتقاءسطح عقیدتی دانش آموزان نسبت به ارزش و جایگاه نماز در نزد خدا  

ضرورت واهميت

نماز رابطه ی انسان با خداست ومایه ی صفای روح وپاکی دل وپیدایش تقوا وتربیت انسان وپرهیز از گناهان است. نماز مهمترین عبادت است که طبق روایات اگر قبول افتد موجب قبولی دیگر اعمال است. ونیز طبق روایات ، کسی که نماز های پنجگانه را انجام دهد، از گناهان پاک می شود.  نماز یکی از با شکوهترین عبادات ونیایش هاست،میراث مهم انبیاءالهی وبهترین آنان برای ارتباط مخلوق با خالق خویش است، بزرگترین پل ارتباطی باخدا ،مهمترین عامل تکامل ،عالیترین صفا دهنده روح وموثرترین وسیله تهذیب نفس ،جالبترین برنامه پاکیزگی وبهداشت وبالاخره ستون دین وباز دارنده از گناهان است .(انّ الصَلوهَ تنهی عَنِ الفَحشاءوَالمُنکَر).

نماز بهترین عمل دینی است که اگر قبول درگاه خداوند عالم قرار گیرد، عبادت های دیگر هم قبول می  شود واگر پذیرفته نشود اعمال دیگر هم قبول نمی شود. وهمانطور که اگر انسان در شبانه روز پنج نوبت در هر نهر شستشو کند چرک دربدنش نمی ماند ، نماز های پنجگانه هم انسان را از گناهان پاک می کند.وسزاوار است که انسان نماز را در اول وقت بخواند وکسی که نماز را پست شمرد مانند کسی است که نماز نمی خواند.  ونیز باید نماز گزار توبه واستغفار نماید وگناهانی که مانع قبول شدن نماز است ،مانند حسد ،کبر،غیبت ،خوردن حرام ، آشامیدن مسکرات وندادن خمس وزکات وبلکه هر معصیتی را ترک کند .وهمچنین سزاوار است کارهایی که ثواب نماز را کم می کند به جا نیاورد، مثلاً در حال خواب آلودگی وخود داری از بول به نمازنایستد،ودر موقع نمازبه آسمان نگاه نکند. و نیز کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند ، به جا آورد مثلاً لباس پاکیزه بپوشد و شانه ومسواک کند و خود را خوشبو نماید.[3] نماز جماعت که برای آن پاداش هاي عظيمي بيان شده که در اينجا به بعضي ازروايات،اشاره مي شود. از رسول خدا(ص)نقل شده که:« نماز کسي که صداي اذان را بشنود و      بي دليل،در نماز جماعت مسلمانان شرکت نکند،ارزشي ندارد».⁴

   آنچنان که درآیات وروایات به نماز خواندن دیگر پیامبران اشاره شده است ،وهمچنین در قرآن سخنان حضرت عیسی (ع)وسفارش به حضرت موسی (ع) درمورد نمازرا برای ما نقل کرده است.

پیامبر اکرم فرمودند:(( کسی که به نماز اهمیت ندهد وآن را سبک شمارد سزاوار عذاب آخرت است.))

   روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند ، مردی وارد ومشغول نماز شدورکوع وسجودش را کامل به جا نمی آورد ، حضرت فرمودند : (( اگر این مرد در حالی که نمازش این طور است بمیرد و از دنیا برود ، به دین من از دنیا نرفته است.))

    پس انسان باید مواظب باشد که به عجله وشتابزدگی نماز نخواند ودر حال نماز به یاد خدا باشد ومتوجه باشد با چه کسی سخن می گوید وخود را در مقابل عظمت وبزرگی خداوند متعال بسیار پست و ناچیز ببیند واگر انسان در موقع نماز کاملاًبه این مطلب توجه کند ، از خود بیخود وبی خبر می شود،چنانچه در حال نماز از پای مبارک امیر المومنین (ع) تیر را بیرون کشیدند وآن حضرت متوجه نشدند.

از اینجا به اهمیت نماز پی برده می شود زیرا چنانچه ملاحظه می شود یکی از پایه های دین شمرده    می شود، واگر هر مکتبی یک نوع طرح برای ساختن افراد خودش دارد؛ عبادت سر لوحه ی پرورشی وتربیتی اسلامی قرار گرفته است ودر راس همه ی عبادت ها نماز قرار دارد. البته باید توجه داشت که قرآن نمی گوید نماز می خوانند؛ بلکه می فرمایند نماز را بپا می دارند، ودر میان نماز خواندن وبپا داشتن نماز فرق است. واصولاً مواردی که در قران نماز خواندن تعبیر شده است ، در مقام مذمت است؛ یعنی سخن از کسانی بوده که نمازهایشان ایراد داشته است.[4]

    نماز عبارت است از پرستش ،نیاز، سجود،بندگی واطاعت، خم شدن برای اظهار بندگی که یکی از فرایض دین است.[5]

(العلم في الصغر كالنقش في الحجر)

لذا با توجه به اين حديث يادگرفتن نماز و وضو در دوره كودكي با اهميَت تر از دوره سنين بالاتر    مي باشد پس معلمان و دست اندركاران آموزش و پرورش مي توانند اهميت نماز را در بين دانش آموزان ترويج دهند .پس لازم است بچه ها در سنين دانش آموز ي خود نماز را به طور كامل ياد گرفته  و ادا كنند.

فرضيه ها

در اين تحقيق به دنبال آن هستيم تا فرضيه هاي زير را مورد آزمون قرار داده ، تاييد يا رد نماييم .

1-                       ایجاد باور در دانش آموزان نسبت به نماز جماعت موجبات تشویق و ترغیب آنان را به این امر سبب می شود .

2-                       آموزش دانش و آگاهی دادن به دانش آموز در زمینه ارزش نماز سبب تشویق و ترغیب آنان به شرکت در نماز جماعت می شود .

3-                       تفکر به اجر و پاداش دنیوی و معنوی سبب تشویق و ترغیب دانش آموزان به شرکت در نماز جماعت می شود .

تعريف عملياتي متغيرها

متغير وابسته : نماز جماعت

متغير مستقل : تشويق و ترغيب دانش آموزان

متغير كنترل : سن ، جنس ، محيط اجتماعي ، مقطع تحصيلي

نماز:

اين کلمه ترجمه عربي صلوة است.
صلوة ممکن است به معناي زيارت است چنانچه حضرت علي (ع) فرمودند: «قد قامت الصلوة» يعني وقت زيارت و ديدار رسيد.و يا اينکه به معناي رحمت است(ملکي تبريزي، 1363).

نماز : نماز پرستش مشترکی میان تمام ادیان است وبرای آن تعریف های زیادی آمده است .دراینجا از یک دانشمند غربی بنام ((آگوست سابائیه))استاد دانشگاه پاریس آغاز می کنیم . وی در کتاب         فلسفه ی دین می گوید :دین،روح انسان را با نیرویی که مقدراتش را در اختیار دارد،ارتباط             می دهدونماز است که این ارتباط را برقرار می سازد. دین حق یعنی همان دینی که به مرحله ی عمل در آمده است . اگر دین با عمل زنده ای که پیوند دهنده ی افریده با آفریدگار وسوق دهنده ی روح به سوی رستگاری باشد ،توام نگردد،معنا ومفهومی نخواهدداشت. این گفته ی سابائیه همان سخن رسول خدا (ص) است که فرمودند)): لاخَیرَفی دین ِلا صَلوهَ لَه ؛ دینی که نماز در آن نباشد خیری در آن نیست.))

واژه نماز درفارسی از لفظ پهلوی «نماک» گرفته شده است .نماک از اندیشه باستانی «نم»به معنی خم شدن وتعظیم کردن است که به تدریج به معنای صلوه دراسلام اطلاق شده است.درفرهنگ فارسی عمید نماز از نظر لغوی به معنای پرستش ،نیاز ،سجود،بندگی واطاعت می باشد .

درفرهنگ معین،صلوه درلغت هم به معنی پیوند ارتباط،دعا ودر خواست است وهم دعای بنده به سوی خدا ،که رحمت وبخشش خداوند راصلوه می خوانند ،که جمع آن صلوات است .

راغب اصفهانی در مفردات با تکیه برآیات قرآنی چون «والمتقین والصّلوه»[6]  ،«واقیموا الصّلوه»[7] و«اقاموا الصّلوه»[8]می گوید هر جاکه درآن دعاومدح وثنا باشد معنی صلوه درآن صادق است.

نماز در اصطلاح شرع عبارتست از :افعال مخصوص به کیفیت مخصوص که شامل قیام ،تکبیر،قرائت ،رکوع ،سجود،تشهد وسلام است .[9] نمازدر قرآن بایازده نام ذکر شده است :

1-                                                                         صلوه 2- ایمان 3- تسبیح 4- قرآن 5 – حسنه  6- رکوع 7- قنوت 8- قیام و سجده              9 - امانت 10- استغفار 11- ذکر

تشويق:

اين کلمه از ريشه شوق گرفته شده و شوق در فرهنگ واژه هاي متفاوت به شرح زير معنا شده است. (عميد، 1379). برانگيختن به عشق و محبت، به آرزو در آوردن، برانگيخته شدن عشق، آرزومندي، ميل خاطر،رغبت(عميد1379).
پر زدن و کنده شدن دل در هواي کسي يا چيزي، دوستي چيزي فرد را به سمت خود بکشد، دوست داشتن چيزي (بندريگي، محمد، 1358).در واژه نامه روان شناسي (براهني و همکاران، 1369) تشويق را هم معني با تقويت و ترجمه کلمه reinforcement آورده است.

ترغيب:

اين واژه از ريشه رغبت گرفته شده و واژه رغبت در فرهنگ واژه هاي متفاوت چنين معنا شده است، دوست داشتني، مايل بودن و حريص بودن (قريشي، علي اکبر، 1353). اراده کردن چيزي، دوست داشتن (المنجد، دارالمشرق، لبنان).

وضو: وضو راهي است براي ورود به نماز وانجام عبادات.

جماعت : منظور از جماعت  برپاكردن نماز دسته جمعي و پشت سر امام . نماز جماعت،بهترين،بيشترين،پاکترين و کم خرج ترين اجتماعات دنياست و نوعي ديد و بازديد مجاني و آگاهي از مشکلات ونيازهاي يکديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعي بين آحاد مسلمين است. نماز جماعت،نمايش حضور در صحنه و پيوند«امام »و«امت »است.

یکی از عبادات بزرگ اسلام نماز جماعت است و امامت آن ،وازاین جهت شیطان بیشتر رخنه میکند .وباامام جماعت بیشتر دشمن است ودرصدداست که اوراازفضیلت نماز باز دارد وعمل اورا از اخلاص تهی کرده واورا ازراه های مختلف مثل ریا از فضیلت نماز دور کند.که این عبادت بزرگ را برای منزلت یافتن درقلوب  عظمت وبزرگی انجام دهد.مثلاً فلان شخص مهم به نماز جماعت من حاضر شد ،برای جلب قلب او خضوع رابیشتر کرده واز راه های مختلف و حیله های کثیری اورا به دام      می کشد ودرمجالس برای رساندن به غائبین مقام خودرا ، ذکری از آن شخص به میان می آورد یا به گونه ای به مردم می رساند که فلانی در جماعت من حاضر شده ..[10]((هیچ وسیله ای مستحکم تر ودائمی تر از نماز برای ارتباط میان انسان باخدا نیست.))[11] خداوند در سوره بقره آیه 43 ابتدا دستور به برپایی نماز می دهد و به دنبال آن دستور به جماعت دیده می شود . جماعت نشانگر وحدت و یکپارچگی مسلمین است ، صفوفی که همچون سدی محکم حکایت ازانسجام واتحاد و عظمت اسلام می کند . عبادتی که محصول آن رهگشای مسلمین و درد مندان است ، آری نماز جماعت از بزرگترین شعائر اسلامی است ودر روایات وارده از معصومین  نیز تأکید فراوان شده است که برگرفته از قرآن است .[12]

دانش آموزان : منظور دانش آموزان پسري هستند كه در مقطع ابتدايي و راهنمايي منطقه دشتياري       ( بخش مركزي) تحصيل مي كنند .

سن: منظور دانش آموزان سنين 9تا 16 سالگي

جنس : منظور دانش آموزان پسركه در سن مذكور قرار دارند .

محيط اجتماعي : منظور محيطي است كه دانش آموزان  بيشتر اوقاتشان را در آنجا به سر مي برند . (محيط خانه ، مدرسه و...)

مقطع تحصيلي : دوره ي ابتدايي وراهنمايي

فصل دوم

(ادبيات و پيشينه تحقيق)

ادبيات تحقيق

نماز در اصطلاح شرع عبارتست از :افعال مخصوص به کیفیت مخصوص که شامل قیام ،تکبیر،قرائت ،رکوع ،سجود،تشهد وسلام است .[13]

گرچه نماز چيزي نيست كه فلسفه اش بر كسي مخفي باشد، ولي دقت در متون آيات و روايات اسلامي ما را به نكات بيشتري در اين زمينه رهنمون مي گردد:

1.  روح و اساس و هدف و پايه و مقدمه و نتيجه و بالاخره فلسفه نماز همان ياد خدا است, همان       « ذكر الله » است كه در آيات به عنوان برترين بيان شده است.

2.  نمازجماعت وسيله ي شستشوي از گناهان و مغفرت و آمرزش الهي است چرا كه خواه ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته مي كند, لذا در حديثي مي خوانيم: پيامبر (ص) از ياران خود سؤال كرد: « اگر بر در خانة يكي از شما نهري از آب صاف و پاكيزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد, آيا چيزي از آلودگي و كثافت در بدن او مي ماند؟».

در پاسخ عرض كردند: نه, فرمود: « نماز درست همانند اين آب جاري است, هر زمان كه انسان نمازي مي خواند گناهاني كه در ميان دو نماز انجام شده است از ميان مي رود»

و به اين ترتيب جراحاتي كه بر روح و جان انسان از گناه مي نشيند, با مرهم نماز التيام مي يابد و زنگارهائي كه بر قلب مي نشيند زدوده مي شود.

3.  نمازجماعت سدي در برابر گناهان آينده است, چرا كه روح ايمان را در انسان تقويت مي كند, و نهال تقوي را در دل پرورش مي دهد, و مي دانيم « ايمان » و « تقوي » نيرومند ترين سد دربرابر گناهان است,که در احاديث متعددي مي خوانيم : افراد گناهكاري بودند كه شرح حال آنها را براي پيشوايان اسلام بيان كردند فرمودند: ‹غم مخوريد, نماز آنها را اصلاح مي كند و كرد›.

4.  نماز, غفلت زدا است, بزرگترين مصيبت براي رهروان راه حق آن است كه هدف آفرينش خود را فراموش كنند و غرق در زندگي مادي و لذائذ زود گذر گردند, اما نماز به حكم اين كه در فواصل مختلف, و در هر شبانه روز پنج نوبت انجام مي شود, مرتباً به انسان اخطار مي كند, هشدار مي دهد, هدف آفرينش او را خاطر نشان مي سازد, موقعيت او را در جهان به او گوشزد مي كند و اين نعمت بزرگي است كه انسان وسيله اي در اختيار داشته باشد كه در هر شبانه روز چند مرتبه به او بيدار باش گويد.

5.  نماز خود بيني و كبر را درهم مي شكند, چرا كه انسان در هر شبانه روز هفده ركعت و در هر ركعت دو بار پيشاني بر خاك در برابر خدا مي گذارد, خود را ذره ي كوچكي در برابر عظمت او    مي بيند, بلكه سفري در برابر بي نهايت.

پرده هاي غرور و خود خواهي را كنار مي زند, تكبر و برتري جوئي را در هم مي كوبد.

6.  نمازجماعت وسيله پرورش فضائل اخلاق و تكامل معنوي انسان است, چرا كه انسان را از جهان محدود ماده و چهار ديوار عالم طبيعت بيرون مي برد, به ملكوت آسمانها دعوت مي كند, و با فرشتگان هم صدا و همراز مي سازد, خود را بدون نياز به هيچ واسطه در برابر خدا مي بيند و با او به گفتگو بر مي خيزد.

لذا در حديثي از امير مؤمنان علي ـ عليه السّلام ـ مي خوانيم كه در فلسفه نماز فرمود: « نماز وسيله ي تقرب هر پرهيزكاري به خدا است. »

7.  نماز به ساير اعمال انسان ارزش و روح مي دهد، چرا كه نماز روح اخلاص را زنده مي كند, زيرا نماز مجموعه اي است از نيت خالص و گفتار پاك و اعمال خالصانه, تكرار اين مجموع در شبانه روز بذر ساير اعمال نيك را در جان انسان مي پاشد و روح اخلاص را تقويت مي كند.

هنگامي كه ارتباط بندگان با خدا از طريق نماز از ميان برود اعمال ديگر اثر خود را از دست خواهد داد. در حديثي از امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي خوانيم:« نخستين چيزي كه در قيامت از بندگان حساب مي شود نماز است اگر مقبول افتاد سایر اعمالشان قبول مي شود, و اگر مردود شد سایر اعمال نيز مردود مي شود»

8. نماز قطع نظر از محتواي خودش با توجه به شرایط صحت دعوت به پاكسازي زندگي مي كند, چرا كه مي دانيم مكان نماز گزار, لباس نمازگزار, فرشي كه بر آن نماز مي خواند, آبي كه با آن وضو مي گيرد و غسل مي كند, محلي كه در آن غسل و وضو انجام مي شود بايد از هر گونه غصب و تجاوز به حقوق ديگران پاك باشد كسي كه آلوده به تجاوز و ظلم, ربا, غصب, كم فروشي, رشوه خواري و اموال حرام باشد چگوه مي تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ بنابراين تكرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز خود دعوتي است به رعايت حقوق ديگران.

9. نماز علاوه بر شرایط قبول يا به تعبير ديگر صحت شرایط كمال دارد كه رعايت آنها نيز يك عامل مؤثر ديگر براي ترك بسياري از گناهان است.

در كتب فقهي و منابع حديث, امور زيادي به عنوان موانع قبول نماز ذكر شده است از جمله مسأله شرب خمر است كه در روايات آمده است: « نماز شرابخوار تا چهل روز مقبول نخواهد شد مگر اين كه توبه كند.»

و در بعضي از روايات ديگرآمده و تصريح شده است كه نماز كسي كه زكات نمي پردازد قبول نخواهد شد, و همچنين روايات ديگري كه مي گويد: خوردن غذاي حرام يا عجب و خود بيني از موانع قبول نماز است, پيدا است كه فراهم كردن اين شرايط قبولي تا چه حد سازنده است؟

10. ماز روح انضباط را در انسان تقويت مي كند, چرا كه دقيقاً بايد در اوقات معيني انجام گيرد كه تأخير و تقديم آن هر دو موجب بطلان نماز است, همچنين آداب و احكام ديگر در مورد نيت و قيام و قعود و ركوع و سجود و مانند آن كه رعايت آنها, پذيرش انضباط را در برنامه هاي زندگي كاملاً آسان مي سازد.

11. بازداري از حرص و آز و كم طاقتي، خداوند متعال مي فرمايد: انسان حريص و كم طاقت آفريده شده و هنگامي كه بدي به او رسد بي تابي مي كند و هنگامي كه خوبي به او رسد مانع از ديگران مي شود, مگر نماز گزاران, آنان كه نماز ها را پيوسته انجام مي دهند.[14]

هیچ دین وشریعتی بدون نماز نبوده است ،گرچه درکیفیّت آن با هم تفاوت داشته اند. قبل ازدین اسلام درآیین انبیاء گذشته نیز نماز بوده است ،که قرآن به آن اشاره کرده است ،در کتب انبیاء،رستگاری وسعادت واقعی از معنویت است ولی در کتب طاغوت رستگاری از زور وقدرت است. خداونددرباره انبیاء می فرماید :«ما به انبیاءکارهای خوب وبرپا داشتن نماز را وحی کردیم› ،با توجه به اینکه نماز جزءکارهای خوب است امّانام آن جداگانه در کنار خیرات برده شده است واین توجه قرآن به اهمیّت نماز را نشان می دهد .[15]

نماز فریضه نخستین

در همان لحظه های آغاز بعثت پیامبرگرامی اسلام (ص)نماز فرض وواجب شدوجبرئیل امین از جانب خدا به آن حضرت نماز را تعلیم کرد،در حالی که هنوز هیچ یک از فرایض دینی بر ایشان واجب نشده بود .

نخستین نمازی که پیامبر (ص)خواندند نماز ظهر بودو درحالی که با حضرت علی (ع)به کوه می رفتند ايستادند وبه جماعت بجاآوردند،ودومین نماز، نماز عصر بود که به همراه علی(ع)وخدیجه(س)،بازهم به جماعت خواندند .

بارها این سه عزیز ،این کار فوق العاده واز نظر مردم عجیب را در محیط ودر میان مردم انجام دادند،که شاید بارها مردم به آن حضرت نسبت های ناروا می دادند وبا تجاوز درباره ایشان سخن     می گفتند ،ولی آن حضرت هیچ عکس العملی نشان نمی دادند جز اینکه در کار خویش ونماز خواندن استواروپایدار وجدی تر بودند .

در قیامت نیز نخستین چیزی که از انسان سوال می شود اینست که آیا نمازت راانجام داده ایی؟درست بوده یا نه؟،آنچنان که دراحادیث از پیامبر نقل شده است ،که ایشان فرموده اند :«روز قیامت که برپامی شود،وبندگان رابرای محاسبه می خوانند ،ابتدا از نمازش می پرسند اگر درست بود که رستگار است واگر درست نبود ،او را به دوزخ می برند.»

 مسلمانان به وسیله نمازشان شناخته می شوند ،زیرا هیچیک از واجبات وفرایض دینی چون نماز در هر شبانه روز ودراوقات معین تکرار نمی شود.[16]

در اسلام بعد از اصول عقاید وایمان به خداوندعملی مهمتر وبهتر از نماز نیست ،آنچنان که امام صادق (ع)فرموده :«محبوبترین عمل درنزدخدای متعال بعد ازشناخت خداوند نمازاست.»تمام واجبات در اسلام در صورتی که شرایط شان موجود نباشد ،ساقط می گردد,امّا نماز در هیچ شرایطی ساقط     نمی گردد. اگر مریض باشد یا نتواند ایستاده بخواند ،نشسته بخواند ویا در همان حال خوابیده وبا اشاره سر وچشم وابرو، رکوع وسجودش را به جا آورد .مانند رهبر کبیر انقلاب که در اواخر عمر شریفشان نماز را خوابیده برروی تخت بیمارستان  بجا می آوردند.همچنین ارتش اسلام درمقابل نیروی کفار در حالت جنگ ومبارزه نیز می توانند نماز خوف بخوانند ودر هیچ حالتی نباید نماز ترک شود مانندجنگ احزاب ،پیامبر (ص)واصحابش ودر جنگ صفین در لیله الهریر علی(ع)ویارانش ودرظهرعاشورا امام حسین(ع)ویارانش اینگونه نماز بجای آورند.بنابراین در اسلام ،نماز در هیچ حالتی ساقط نمی گردد،بلکه متناسب با شرایط نیز دستوری داده شده است .واین خود بهترین دلیل برای اهمیّت نماز در اسلام است وعملی مهمتر وشریف تر از نماز دراسلام نیست.[17]انسان باید در مواظبت از نماز بکوشد وآن رادر اوّل وقت بجا آورد،البته بدون عجله وبه دور از شتابزدگی با خضوع وخشوع باشد وبداند که باچه کسی سخن می گوید وخود را در مقابل عظمت وبزرگی خداوند عالم بسیار ناچیز وپست ببیند واگر انسان در موقع به این مطلب توجه نماید از خود بی خود                   می شود.همچنین سزاوار است کارهایی که ثواب نماز را کم می کند ،همچون خواب آلودگی ونگاه به آسمان در حال نماز را انجام ندهد ودرعوض کارهایی که ثواب نماز را بالا می برد انجام دهدمانند اینکه انگشتر عقیق به دست کند ،لباس پاکیزه بپوشد وشانه کندومسواک کند وخود را خوشبو نماید.[18]

نماز وقرآن

 در قرآن کریم نمازوصلوه به معانی مختلف آمده است وبیش از22مورد درباره نماز آیه نازل شده وهزار مورد چه در کوچکترین سوره وچه در بزرگترین سوره نیز سخن از نماز به میان آورده است همچنین در قرآن نمازبه یازده اسم ،نامیده شده است که بطور خلاصه عبارتند از :

1-  صلوه :در سوره بقره آیه 45آمده است که «استعانت بجوئید به صبر که مراد همان روزه است والصلوه که مراد نماز است ،واین گران است برمردم مگر کسانی که خاشع وخاضع باشند»

2-  تسبیح : در سوره طه ،آیه 130آمده است که«تسبیح کن به حمد پروردگارت قبل از طلوع آفتاب وقبل از غروب آن ودر ساعت هایی از شب ،تسبیح کن واطراف روز همین طور تا اینکه به مقام شامخ برسی وخشنود گردي.»

3-  ایمان :در سوره بقره ،آیه 143آمده است که «خداوند که ضایع نمی کند نمازهای شما را،همانا خداوندبه مردم رئوف ومهربان است » ،(خداوند این آیه شریفه را نازل فرمود که بیان کند که نماز های آنهایی را که قبل از تغییر قبله از بیت المقدس به خانه کعبه ،خوانده بودند ضایع نمی کند).

4-  فجر : در سوره بنی اسرائیل ،آیه 80 آمده است که «برپای دار نماز را هنگام میل شمس از نصف النهار (ظهر)تا وقتی که ظلمت شب همه جارا فرا گیرد وبرپای دارید، قرآن فجر راکه مراد همان نماز صبح است همان که قرآن فجر مشاهده شده است » (در این آیه تمامي نمازهای پنجگانه را معرفی کرده است) .

5-  حسنات : در سوره هود،آیه 114 آمده است که«نماز رادردوطرف روز ،یعنی صبح وغروب وتاریکی شب برپادارید ،چون که حسنات بر طرف کننده گناهان می باشد »ونماز را از این جهت که برطرف کننده بدی ها وگناهان می باشد حسنات می گویند .

6-  قنوت : در قرآن آمده است که :«ای مریم فرمان برداری کن ونماز ورکوع وسجود رابااهل رکوع به جای آور »(دراین آیه مقصود از اقنتی همان نماز است.)

7-  رکوع : در سوره بقره ،آیه 43 آمده است که«برپادارید نماز را وادا نمائید زکوه را ورکوع کنید با رکوع کنندگان »(این آیه به نماز جماعت نیز اشاره دارد .)

8-  سجود : در سوره آل عمران ،آیه 59 آمده است که یسجدون به معنای نماز هم اراده شده است.

9-  امانت : در سوره احزاب،آیه 72 آمده است که در مجمع البیان در شرح آیه فرمود به قولی مراد از امانت احکام وواجبات است که اهم آن نماز است .

10-       استغفار: در سوره آل عمران ،آیه 15 آمده است ودرتفسیر مجمع وجامع ذیل آیه شریفه فرموده اند:مراد از مستغفرین همان نماز خوانندگان است که در نماز وتر هفتاد مرتبه استغفار می کنند.

11-       ذکر : در سوره بقره،آیه 24 آمده است که «اگر از دشمن بترسید ،به هرحالی که ممکن است ،پیاده یا سواره ،نماز را بجای آورید وزمانی که با ایمان شدید ،از خوف دشمن خدا را یاد کنید ،چنانکه به شما تعلیم داد،چیزی را که نمی دانستید. (ظهور آیه دلالت دارد که مراد از ذکر نماز است ،زیرا در صدر آیه نماز خوف را امر فرموده است).

نماز در کلام معصومین

رسول خدا (ص) بزرگترین الگوی عبادی مسلمین فرمودند: «علامت ونشانه ایمان ،نماز است».

حضرت علی (ع)اولین مردی بود که باپیامبر نماز خواند ،اومتولد کعبه وشهید محراب است ودر آستانه شهادت سه مرتبه سفارش به نماز کردند :نماز،نماز،نماز.»

حسن بصری می گوید :«هیچ زنی عبادتش از حضرت زهرا (س)بیشتر نیست ،آن بزرگوار آنقدر برای نماز روی پا می ایستاد که پاهای مبارکشان متورم می شد».

امام حسن (ع)هرگاه وضو می گرفت ،رنگش تغییر می کرد وبدنش به لرزه می افتاد ،علّتش را جویا شدند فرمود :« کسی که دربرابر خداوند ایستاده است باید بترسد وبند بند بدنش به لرزه افتد ».

امام حسین (ع)در ظهر عاشورا روبه اثمام کردوفرمود : «نماز رابه من یاد آور شدی ،خدا تورا از نمازگزاران قراردهد،از اینها بخواه که به مافرصت دهند تا نماز بخوانیم چون من نماز را دوست می دارم».

امام سجاد (ع)هرگاه در پیشگاه خدا قرار می گرفت رنگش می پرید . از القاب مبارک آن حضرت ،زین العابدین ،سید الساجدین ،سجادو...بود که به روشنی پیداست که این امام همام فرد عرصه بندگی ومحراب بود.

امام صادق(ع)در بستر ونزدیک به زمان رحلت به فرزندش امام موسی بن جعفر(ع) می فرماید :«همان شفاعت من به کسی که نمازش راسبک بشمارد نمی رسد».

امام رضا پیراهنشان را به دعبل شاعر اهل بیت دادند وفرمودند: «در حفظ این پیراهن در یغ مکن ،جرا که من با این پیراهن {که تنم بود}هزار شب ،که درهر شب آن، هزاررکعت نماز خواندم وهزار بار همه قرآن را تلاوت نموده ام ».

امام جواد (ع)فرمود :«فروتنی زینت نماز است ».

امام هادی (ع)فرمودند:«خداوند درپاسخ به سوال حضرت موسی (ع)که پرسیدند پاداش کسی که نماز را اول وقت به جا آورد چیست ؟وحی کرد :درخواست وحاجتش رابه او عطا می کنم وبهشتم را برای او روا می دارم ».

امام حسن عسگری (ع) فرمودند :« زمانی که بنده به طرف نماز می رود ،خدا به ملائک     می فرماید آیا بنده ام را نمی بینید که چگونه از همه خلایق بریده وبه سوی من آمده است ،در حالی که به رحمت من امیدوار است .شما را شاهد می گیرم که رحمت خود را مخصوص او گردانم ».[19]

نهج البلاغه و نماز

امير المؤمنين على (ع) در نهج البلاغه در موارد عديده اى از نماز، اين فرمان بزرگ الهى و محبوب مورد علاقه اش كه براى هيچ عملى بمانند آن ارج نمى نهاد، سخن به ميان آورده و اهميّت آن را يادآور شده است.

1- از جمله در آغاز خطبه 199 مى فرمايد: نماز را چنانكه بايد برپا داريد و در حفظ و اداى آن كوشا باشيد، و هر چه بيشتر به جا آوريد و به وسيله آن به خداوند تقرب جوئيد، زيرا كه خداوند در قرآن    مى فرمايد: نماز فريضه اى است كه در وقت معين بر اهل ايمان واجب شده است. آيا پاسخ دوزخيان را نشنيده ايد كه وقتى طبق گفته خداوند در قرآن از آنها مى پرسند: «چه چيز شما را به دوزخ افكند»     مى گويند: ما از نمازگزاران نبوديم.

نماز، گناهان را مانند ريزش برگ درختان مى ريزد، و همچون رهايى چهارپايان از بند، انسان را رها مى سازد. مقام و اهميّت نماز را مردانى از مؤمنين مى دانند كه زينت كالاى دنيا و فرزندى كه نور چشم انسان است، و ثروت و دارائى، آنها را به خود مشغول نمى دارد چنانكه خداوند در قرآن مجيد فرموده است: مردانى هستند كه تجارت و داد و ستد دنيا آنها را از ياد خدا واقامه نماز و پرداخت زكات باز نمى دارد.

بااين كه خدا، بهشت را به پيغمبر مژده داده بود از بس نماز مى گزارد، خود را به رنج انداخته بود، و در اين كار نظر به اين آيه شريفه داشت: خانواده ات را فرمان ده نماز بگزارند، و خويشتن نيز بر انجام آن شكيبا باش.

ازاين رو پيغمبر هم خانواده خود را به انجام اين فريضه بزرگ الهى وادار مى كرد و خود نيز با بردبارى به اداى آن مى پرداخت . .

2- در خطبه (131) از جمله مى فرمايد پروردگارا من نخستين كسى هستم كه به حق رسيد و آن را شنيد و پذيرفت. به طورى كه جز رسول خدا (ص) هيچ كس در نماز بر من پيشى نگرفت .

3- نيز در فرمان مشهور مالك اشتر كه پس از شهادت محمد بن ابى بكر در مصر او را به فرمانروایى كشور باستانى مصر منصوب داشت ، مى فرمايد.

هنگامى كه برخاستى و خود را مهيا ساختى تا با مردم نمازگزارى، نماز را چندان طولانى مخوان كه مردم را پراكنده سازى و سريع و تند هم مخوان كه آن را تباه كنى.

زيرا در ميان مردمى كه با تو نماز مى گزارند، كسانى هستند كه عليل و بيمار و ناتوانند، يا گرفتارى و كار دارند. من از پيغمبر(ص) هنگامى كه مرا براى تبليغ اسلام به يمن مى فرستاد پرسيدم: چگونه با مردم نماز گزارم پيغمبر (ص) فرمود: با آنها مانند ناتوان ترينشان نمازگزار، و حال مؤمنين را رعايت كن .[20]

نماز در ادیان دیگر

نماز یهودیان ومسیحیان به دعا نزدیک تر است .یهود در ساعات وششم ونهم در ساعات اول وآخر  شب وهنگام تناول غذا ،دعاهایی دارند ونمازشان خالی از رکوع است .

مسیحیان روز یکشنبه در کلیسا دعای دسته جمعی می خوانند ودر آخر شش دعا وحاجت که  یکی طلب نان  روزانه است دارند .بت پرستان هم دربرابر بتها ،اورادی می خواندند وکارهایی به عنوان عبادت اجرا می کردند که دربیشتر آنهاهم سجده جزئی از آنست.

زرتشتیان پنج نماز دارند که درهنگام طلوع آفتاب وظهر وعصرواوّل شب وزمان خفتن اجرا   می کنند،بعلاوه برای هر یک از شبها وروزهای ماه سرودهای ویژهایی دارند که در«خرده اوستا ویسنا»می توان یافت .

صائبیان که بقایای آنان در خوزستان وجود دارد ،نماز های پنجگانه به جای آوردند وهر سال سی روز، روزه می گرفتند .

اعراب جاهلیت نیز در مقابل خانه کعبه ،برهنه می شدند وبا صفیر وکف زدن ویا رقص وحرکات منظم وهماهنگ در مقابل بتان ،اظهار عبادت می کردند .

در آئین مانی نیز در شبانه روز چهار نماز را واجب می    دانستند که نماز  گزار می بایست با آب روان ویاراکد مسح کند وروبه روی  آفتاب ایستادخ وبه سجده برود .[21]

نماز وانبیاء

1 – ابراهیم (ع)ونماز : « پروردگارا من وفرزندانم را برپا دارندگان نماز قرار بده،پروردگارا دعای مرا بپذیر».[22]

2 – اسماعیل (ع) ونماز : « او {اسماعیل}همواره خانوادة خود را به نماز وزکات دعوت می کرد وهمواره مورد رضایت پروردگارش بود ».[23]

3 – شعیب (ع)ونماز : « گفتند:ای شعیب آیات نمازت تو رادستور می دهد که ما آنچه را پدرانمان  می پرستیدند ترک گوییم ؟وآنچه را می خواهیم در اموالمان انجام ندهیم ؟تو مرد بردبار ورشییدی هستی »[24].

4 – زکریا(ع)ونماز : «به هنگامی که او {زکریا}درمحراب ایستاده مشغول نماز خواندن بود ،فرشتگان اورا صدا زدند که خدا تورا به یحیی بشارت می دهد ».[25]

5 – یعقوب واسحاق (علیهما السلام) : «وآنها را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می کند وانجام کارهای نیک وبرپا داشتن نماز وادای زکات را به آنهاوحی کردیم وآنها فقط مرا عبادت       می کردند ».[26]

6 - موسی(ع)ونماز :{ سفارش به نماز}«من خدا هستم ،معبودی جز من نیست ،مرا پرستش کن ونماز را برای یادمن به پادار ».[27]

7 – عیسی(ع)ونماز : «من بندة خدا هستم که به منم کتاب عنایت کرد ومراپیامبر قرار داده است ومرا هرکجا باشم برای جهانیان مایه برکت ورحمت گردانید وتا زنده ام به عبادت ونماز وزکات سفارش کرد ».[28]

8 – لقمان ونماز :{سفارش به فرزندش} «ای فرزندم نماز را به پای دار،امر به معروف کن واز منکر نهی کن وبر مصائب ومشکلات خویش صبر کن که این کارهای مطلوب وپسندیده است».[29]

9 – پیامبر اسلام (ص)ونماز : «به ذکر اوصاف کمال پروردگارت تسبیح گو واز نماز گزاران باش ودائم به پرستش خدای خود مشغول باش تا ساعت یقین بر تو فرا رسد».([30])[31]

نماز در مسجد

طبق روايات بهترين مكان براي نماز مسجد است وداراي درجاتي نيز هست :

ثواب نماز در مسجد الحرام برابر يك ميليون نماز است.

ثواب نماز در مسجد النبي(ص) برابر با ده هزار نماز است .

ثواب نماز در مسجدكوفه وبيت المقدس برابر با هزار نماز است .

ثواب نماز در مسجدجامع برابر با صد نماز است.

ثواب نماز در مسجددر مسجد محل برابر با 25نماز است.

ثواب نماز در مسجدبازار برابربا 12نماز است .

ونماز در حرم ائمه  ومسجدي كه گزار ندارد طبق روايات بهتر است ونماز در حرم امبرالمومنين (ع)برابر دويست هزار نمازاست .[32]

از آندسته از نماز هاي واجب تنها به خواندن نماز هاي يوميه وجمعه به صورت جماعت در مساجد تاكيد وسفارش شده است وبقيه نماز هاي واجب ومستحبي بهتر است در خانه خوانده شود .خواندن نماز ميت در مسجد كراهت دارد .نماز طواف ،مخصوص مسجدالحرام است.نماز آيات چون وجوب فوري دارد ،گاهي براي رفتن به مسجد فرصتي نمي ماند ونماز نذري چون جنبه وفاي به نذر واجب است،به هر صورت كه باشد فرقي ندارد .

به نقل از روايات ،شايسته است مومنان به عنوان سنت ديني،هنگام ساخت خانه ،قسمتي را به نماز خانه اختصاص دهند .[33]

نماز هاي واجب ومستحبي

نماز هاي واجب بر 6قسم است .

1-  نماز هاي پنجگانه (يوميه)شبانه روزي

2 -  نماز آْيات در زمان خورشد گرفتگي وماه گرفتگي ،زمين لرزه ،باد هاي سرخ ووحشتناك وصداي رعد وبرق (زماني كه بيشتر بترسند) .

3 - نماز طواف واجب در عمره ،حج وطواف النساء

4-  نماز قضاي پدر ومادر بر پسر بزرگتر

5 - نماز مبت (واجب كفائي)

6- نماز به واسطه اجير شدن يا قسم وعهد

نماز هاي مستحبي كه مواردي زيادي اشاره شده است كه مهمترين 34ركعت نافله شبانه روزي است (2ركعت قببل از نماز ظهر -8ركعت قبل از نماز عصر -4ركعت بعد از نماز مغرب -2ركعت نشسته بعد از نماز عشاء)وديگري 11ركعت نماز شب است وپاره ايي ديگر در مفاتيح الجنان آمده است.[34]

نماز در زندگي

ازدواج: (امام محمد باقر {ع}:«دو ركعت نماز جواني كه ازدواج كرده فضيلتش از جوان مجردي كه شبها شب زنده دار باشد وروز ها روزه دار باشد برتر است» .

انتخاب همسر نماز گزار :(پيامبر گرامي اسلام (ص)فرمودند :«اگر مي خواهيد خداوند ازدواج تورا مبارك گرداند با ديندار ازدواج كن».

آغاز زندگي با نماز :(از آداب شب زفاف )

طلب فرزند به وسيله نماز: (داستان حضرت زكريا{ع} كه خداوند به ايشان يحيي {ع}را عطا فرمودند).

تولد فرزند :(گفتن اذان واقامه در گوش چپ وراست نوزاد )

دعا براي طلب فرزند :(دعاي ابراهيم {ع}براي قرار دادن او وفرزندانش در زمره نماز گزاران).

نماز برنامه آموزشي :(امام صادق {ع}فرمودند :«زماني كه پدر ومادر فرزندشان وضو ونماز را آموختند ،خدانوند آنان را مي آمرزد»).

سن آشنايي فرزند با نماز: (پيامبر اكرم {ص}فرمودند :«فرزندان خود را از هفت سالگي به نماز سفارش كنيد »)

نماز جماعت در خانه (مواقعی که امکان رفتن به مسجد نباش).

حق فرزند بر پدر ومادر :(او را ادب كني ودر راه اطاعت وعبادت خدا كمك كني ).[35]

نماز وشیطان

(البغضاء في الخمر و الميسر و يصدّكم عن ذكر الله و عن الصّلوة فهل انتم منتهون».

«شيطان مي خواهد در ميان شما به وسيله شراب و قمار عداوت ايجاد كند و شما را از ذكر خدا و از نماز باز دارد، آيا (با اين همه زيان و فساد و با اين نهي اكيد) خودداري خواهيدكرد؟.»[36]

در اين آيه اشاره به پاره اي از زيانهاي آشكار شراب و قمار پرداخته، نخست مي گويد: شيطان مي خواهد از طريق شراب و قمار در ميان شما تخم عداوت و دشمني بپاشد و از نماز و ذكر خدا باز دارد .

در پايان اين آيه به عنوان يك استفهام تقريري، مي گويد: آيا شما خودداري خواهيد كرد (فهل انتم منتهون).

     يعني پس از اين همه تأكيد باز جاي بهانه جويي يا شكّ و ترديد در مورد ترك اين دو گناه بزرگ باقي مانده است.[37]

پيام آيه

1ـ  شيطان وسايل بسياري دارد كه مي تواند براي ايجاد خصومت و دشمني و گمراهي افراد عالم و همچنين باز داشتن آنها از طريق هدايت و ايمان مورد استفاده قرار دهد.

2ـ  تمام كارهاي بد و زشت و ناروا همه از تحريكات شيطان است چون از عاملين اصلي فساد و تباهكاري ها و باز دارنده خير و سعادت بشر است و نقشه هاي او در اين مسير از يك راه و دو راه نيست، گاهي مسايلي را طرح ريزي مي كند كه كمتر به فكرآدمي خطور مي كند.

اهداف شيطان در اين آيه يكي رابطه مردمي را بين انسانها و يكي رابطه الهي را با خدا قطع مي كند.

3ـ محبّت را تبديل به قهر مي كند.

4ـ تولي را تبري و تبري را تولي مي كند.

5ـ عمل شيطان سد راه بندگان خداست.

6ـ تهاجم فرهنگي الآن در جامعه ما يك نوع عمل شيطاني بوده كه از افكار پليد آمريكا است و اگر در بين جوان رواج پيدا كند، معنوّيت از بين آنها رخت برمي بندد.

7ـ شراب مانع نماز است.

8- سستي در مقابل اين موانع شیطان، انسان را از فيض با عظمت الهي باز داشته و از رحمت حضرت حق محروم مي سازد. [38]

کاهلین نماز

روایات درباره کاهلین نماز در سه عنوان خلاصه می شود :

1 -    تارک الصلاه :به کسی می گویند که از اصل نماز نمی خواند واهل نماز نیست .آنچنان که امام محمد باقر (ع) می فرمایند :«بین مسلمان وکافر فاصله ای نیست ،مگر به خواندن نماز ،که امتیاز بین این دو را برقرار می کند.»

2 -    مستخفف بالصلاه :به کسی می گویند که نماز می خواند با تمام آداب وشزایط ولی در اصل عمل نظری ندارد (مانند کسانی که برای رفیق یا خانواده شان نماز می خوانند ،از روی بیکاری ویا مشاهده اینکه همه می خوانند او هم نماز می خواند )امام صادق (ع) می فرمایند :«هر آینه شفاعت ما نمی رسد به کسی که نمازش را سبک شمارد .»

3 -   ضایع الصلاه : به کسی می گویند که نماز می خواند ولی بدون شرایط وآداب نماز ،مثلا اینکه طهارت کامل ندارد یا رکوع وسجود را کامل بجا نمی آورد .

    امام موسی بن جعفر (ع)می فرمایند :« چاهی است در جهنم که در آن نماز گزارانی را که نماز شان را ضایع نموده اند در آن می افکنند .»[39]

    وبه عبارتی با نام کافر یعنی کسی که به کلی نماز نمی خواند ،که این شخص مورد غضب خدا قرار می گیرد وعذاب دردناک در انتظار اوست .

فاسق یعنی کسی که به کلی نمی خواند ویا از روی مسامحه می خواند ،که این شخص از دین خارج شده واعمال نیک گذشته او از بین می رود واعمال نیک او پذیرفته نمی شود .

عاصی یعنی کسی که گاهی می خواند وگاهی نمی خواند این شخص مثل آن است که هیچ نماز نخوانده ودزدترین دزدهاست .واگر توبه کند موردشفاعت قرار نمی گیرد وخداوند او را سرزنش کرده و وعده ی آتش داده است .[40]

کیفر ترک یا سستی در نماز

پیامبر (ص)فرمودند :«هر که نماز خود را ضایع کندبا قارون وهامان (وزیرفرعون )محشور می شود وخداوند با منافقین داخل آتش نماید.»وهمچنین فرمودند :«هر کس در نماز خود سستی کند خداوند او را به چیز گرفتار می کند:

 شش چیز در دنیا (خداوند برکت ذرا از عمر او ،روزی وزیبایی را از زندگی وصورت او بر می دارد –هر عمل که انجام دهد پاداشی به او نمی دهد –دعای او را به آسمان بالا نمی برد –چهره ایی از دعای صالحان نخواهد داشت .)

سه چیز در وقت مردن (با ذلت ،گرسنگی وتشنگی می میرد )

سه چیز در قبر (فرشته ایی براو می گمارد که تا قیامت او را شکنجه کند –وقبر او راتنگ می گرداند –قبرش تاریک خواهد بود).

سه چیز در قیامت (فرشته ایی بر او می گمارد که اورابا صورت بر زمین بکشد مردم او را نگاه کنند-در حساب او سخت گیری می کند –به نظر نکرده وپاکیزه اش نمی کند وبرای او عذابی دردناک می باشد ).[41]

ریا در نماز

خداوند در سوره سوره ماعون می فرماید :« وای ،چاهی که در جهنم است ،برای نماز گزارانی که در نمازشان مسامحه می کنند ،آن کسانی که ریا کار وظاهر سازند ».

ویا در سوره نساء،آیه 141می فرماید :«هر آینه منافقین با خداوند مکر می کنند وخداوند هم با آنها خدعه خواهد کرد .زمانی که برای نماز آماده می شوند با حال بی میلی وکسالت وریا کاری در انظار مردم می نمایند ،وبه یاد خدا نمی باشند مگر اندک ». از این آیات اینگونه استنباط می شود که ریا در عبادت موجب خشم خداوند وبطلان عبادت می گردد .

در روایات فراوانی ریاکاری را منع کرده اند ورسول خدا (ص)درباره ریاکاران میفرمایند:»ریا کاران را در قیامت به چهار اسم صدا می زنند :ای کافر ای فاجر،ای غادر (مکار)وای خاسر ،عمل تو فاسد واجر تو باطل شد» .ونیز می فرمایند :«هنگامی که اعمال مردمان را در قیامت پاداش می دهند خداوند به ریا کاران می فرماید :شما بروید نزد همان کسی که عبادت را برای خشنودی او انجام می دادید ،ببینید آیا پاداشی دارد به شما بدهد ».

در فقه اسلامی نیز ریا در عبارت به هر چند گونه که بیان شده و به همه اقسامش موجب بطلان عبادت می شود که عبارتند از :

1- تمامی عملش برای ریا باشد 2- محرک عمل عبادت ولی در وسط عمل ریا داخل شود 3- یک جز از نماز مانند سوره یا رکوع به قصد ریا غلیظ خوانده شود 4- عمل کلا خالص ولی جز کوچک آن مانند قنوت به قصد ریا باشد 5- تمامی اجزا واجب و مستحبی با قصد خالص ولی مکان آن مانند سجده به قصد ریا باشد 6- در وقت نماز خواندن و یا صف اول بودن نماز 7- نماز فرادی را در حضور کسی با خضوع و خشوع انجام دهد .

این ها مسائلی است که مطابق فتوای صاحب عروة الوثقی بیان شده و در هر یک از صورت هایی که وارد نماز شود باطل  می شود [42]

نماز های مردود

در احادیث ، نماز برخی از افراد را فاقد ارزش و مردود به حساب آورده اند که به چند نمونه اشاره می شود :

1-  بی تفاوت ها : امام صادق ( ع ) : در نماز کسی که به برهنگان و آوارگان جامعه بی تفاوتند ، قبول نیست .

2-  حرام خواران : پیامبر اکرم (ص ) : نماز حرام خواران ، مثل ساختمان بر ریگ است .

3-  بی تعهدان در خانه : نماز زنی که در آمد شوهر بهره ببرد ولی به مسئولیت خود عمل نکند ، پذیرفته نیست .

4-  تارکان زکات :در قرآن در اکثر موارد ، زکات در کنار و بر پا داشتن نماز آمده است . آن چنان که در روایتی آمده است که پیامبر (ص)وارد مسجد شدند ونه نفر را که زکات نمی دادند ،از مسجد بیرون کردند وسپس اقامه نماز نمودند .

5 -     حاقن وحاقب :یعنی کسی که بول خود را نگه می دارد وبدین وسیله به خود فشار آورده ودچار ضررهای جسمی می شود این کار علاوه بر زیان برای سلامتی ،حضور قلب را نیز از بین می برد . 

6 -     پیش نماز غیر محبوب :گاهی درمسجد ،مردم به پیش نماز بی علاقه هستند واین باعث بروز برخورد وخلوت شدن نماز جماعت می شود .در روایات آمده نماز چنین کسانی مردود است .[43]

اهميّت نماز جماعت

نماز جماعت که برای آن پاداش هاي عظيمي بيان شده که در اينجا به بعضي ازروايات،اشاره مي شود. از رسول خدا(ص)نقل شده که:« نماز کسي که صداي اذان را بشنود و بي دليل،در نماز جماعت مسلمانان شرکت نکند،ارزشي ندارد.

در حديث،تحقير نماز جماعت،به منزله تحقير خداوند بشمار آمده است:« شرکت دائم در نماز جماعت،انسان را از منافق شدن بيمه مي کند». و براي هر گامي که به سوي نماز جماعت و مسجد برداشته شود،ثواب و حسنه در نظر گرفته شده است.  همين که کسي براي شرکت در نماز جماعت از منزل خارج مي شود،يا در مسجد،در انتظار نماز جماعت به سر مي برد پاداش کسي را دارد که در اين مدت،به نماز مشغول بوده است.  تعداد حاضران در نماز جماعت،هر چه بيشتر باشد،پاداش آن بيشتراست. که درمورد زیر بیان شده است :

اگر اقتدا کننده 1 نفر باشد،پاداش 150 نماز داده مي شود.

اگر اقتدا کننده 2 نفر باشد،پاداش 600 نماز داده مي شود.

اگر اقتدا کننده 3 نفر باشد،پاداش 1200 نماز داده مي شود.

اگر اقتدا کننده 4 نفر باشد،پاداش 2400 نماز داده مي شود.

اگر اقتدا کننده 6 نفر باشد،پاداش 9600 نماز داده مي شود.

اگر اقتدا کننده 7 نفر باشد،پاداش 19200 نماز داده مي شود.

اگر اقتدا کننده 8 نفر باشد،پاداش 36400 نماز داده مي شود.

اگر اقتدا کنندگان و امام جماعت به 10 نفر رسيدند،پاداش 72800 نماز دارد.

ولي،همين که عدد افراد از ده نفر گذشت،حساب آنرا جز خداکسي نمي داند.  در حديث ديگر است:هر که نماز جماعت را دوست بدارد،خدا وفرشتگان او را دوست مي دارند.  در زمان پيامبر(ص)هرگاه افراد نماز جماعت کم مي شدند، آنحضرت به جستجو و تفقد از افراد مي پرداخت و مي فرمود:شرکت درنماز صبح و عشاء،بر منافقان از هر چيز سنگين تر است.  قرآن نيز،از اوصاف منافقان،بي حالي و کسالت هنگام نماز را بيان کرده است, چرا که سحر خيزي و حضور در جماعت مسلمين،آن هم ازراه هاي دور و در گرما و سرما،نشانه صداقت در ايمان و عشق نمازگزاراست.

حضور در نماز جماعت،خاص يک منطقه نيست.انسان در هر جا که باشد،خوب است به فکر نماز جماعت و حضور در آن و تشويق ديگران باشد.

رسول خدا(ص)در باره اهميت جماعت،فرمود: يک نماز با جماعت،بهتر از چهل سال نماز فرادي در خانه است.پرسيدند:آيا يک روز نماز؟فرمود:بلکه يک نماز.

ومي فرمود:صف هاي نماز جماعت،همانند صف هاي فرشتگان درآسمان چهارم است.  اولين نماز جماعتي هم که بر پا شد،به امامت رسول خدا و شرکت حضرت علي(ع)و جعفر طيار(برادر حضرت علي(ع))بود.همين که ابوطالب،فرزندش علي(ع)را ديد که به پيامبر اقتدا کرده،به فرزندديگرش جعفر گفت:تو نيز به پيامبر اکرم اقتدا کن و اين جماعت دو سه نفري بود،که فرمان به علني ساختن دعوت و تبليغ مي داد[44].

آثار نماز جماعت

بر پايي فريضه هاي ديني به صورت دسته جمعتي،غير از پاداش هاي فراواني که ياد شد،در زندگي فردي و اجتماعي امت مسلمان نيز،آثارمثبت و فراواني دارد که به برخي اشاره مي شود:

 آثار دنیوی نماز جماعت

1-  روی آوردن خوشبختی )پیامبر (ص) فرمودند :«مادامی که در نماز هستس ،در ِپادشه فرمانروا را می کوبید ف هر کس که در پادشاه را زیاد بکوبد ،دربه روی او باز می شود ».

2-  نورانیت چهره وزیبایی )امام صادق (ع)فرمودند:«نماز صورت انسان را زیبا می کند ».

3-  جذب روزی )پیامبر (ص)فرمودند:«چند چیز در جلب روزی موثر است، حضور در مسجد قبل از اذان واقامه ،مداومت بروضو،ادای نافله صبح ،خواندن نماز وتر در خانه».

4-  مصونیت از ابتلا به بیماری های روانی وفردی )پیامبر (ص)فرمودند :«نماز شب موجب دفع بلا وبیماری ها ودرد های بدن می شود»[45].

5-  هراس شیطان از نماز )شیطان همیشه در هراس ووحشت از فرزندان آدم به سر می برد ،مادامی که نماز های پنجگانه را بجا می آورد .ولی آنگاه که انسان نماز های خود را ضایع کرد ،هراس شیطان در هم می ریزد و جرات می یابد تا وی را به گناهان بزرگ آلوده سازد .[46]

از دیگر برکات مهّم نمازدر دنیا عبارتند از :آرامش دلها ،ذکر خدا وصیقل دهنده روح ،یاد خدا عامل رستگاری وزنده شدن دل ،روشنی دل وشرح صدر ،تقرب به خدا ،نگهبان الهی ،بازدارنده از فحشا ومنکرات ،وسیله پاکسازی از کبر ،موجب استجابت دعا ،نورانیت منزل ،

دیدن پیامبر(ص)در خواب ،رفع ناراحتی ومشکلات ووسیله پرورش فضایل اخلاقی و....[47].

آثار اخروی نماز جماعت

1 – رسیدن به فلاح ورستگاری )امام صادق (ع)فرمودند :«همانا پروردگار شما مهربان است .عمل کم را قدر دانی می کند ،هر آینه انسان ،دو رکعت نماز محض خدا به جای آورد ،خداوند به سبب ان او را وارد بهشت کند ».

2 – مصونیت از جهنم وشقاوت ) حضرت عیسی (ع) می فرماید :«خداوند می فرماید :بنده من با ادای فرایض از  کیفر من نجات می یابد وبا به جای آوردن نوافل به من تقرب پیدا می کند ».

3 – ملاقات و گفتگو با پیشوایان معصوم (ع) رسول خدا (ص9 می فرماید :« این نماز های پنجگانه فریضه است ،پس هر کس نماز هایش را در وقتش بجا آورد ومحافظت کند ،در روز قیامت مرا ملاقلات خواهد کرد وبر عهده من است که او را وارد بهشت کنم ».

4 – نورانیت چهره در قیامت )رسول خدا (ص)فرمودند :«آنان که در تاریکی شب به مسجد میروند مژده باد به نوری که از چهره شان در قیامت می درخشد ».[48]

5 – تطهیر گناهان )خداونددرسوره هود ،آیه 114می فرماید :«خوبی ها بدی ها را از بین می برد».

6 - کمک ملائک هنگام مرگ  ) امام صادق (ع) می فرمایند :« فرشته مرگ ،شیطان را از کسی که بر نماز محفظت می کند دورمی سازدوتلقین شهادتین می کند ،در آن حالتی که بسیار جانکاه است».[49]

از دیگر برکات نماز در برزخ عبارتند از : کاهش فشار قبر ،دفع وحشت قبر ،مونس انسان در قبر ،بهره مندی اموات از نماز، شفاعت نماز گزاران ،مانع از تاریکی قبر ،نجات از وحشت عالم قبر، ورود نور در قبروخروج از قبر با نورانیت و...

از دیگر برکات نماز در برزخ عبارتند از :نماز توشه آخرت ،نجات از آتش ، دخول در بهشت ، عامل ورود به بهشت ، خانه ایی در بهشت ،ورود بی حساب ، ملاقات خداوند ، همنشینی با شهدا و صالحین ، شفاعت امت وقبول آن ، رضایت خداوند ، نجات از هول قیامت ، عبور از صراط ، مقام رفیع ،شفاعت برای هشتاد هزار نفر و...[50].

آثار اخلاقی نمازجماعت

    نماز عالی ترین مکتب تربیت است که در رشد اخلاقی در فرد وحتی جامعه در جامعه آثار ونتایج زیادی دارند .

1-  توجه به خدایی که این جهان پهناور را با آن همه عظمت وزیبایی آفریده ، روح وفکر انسان را وسعت می بخشد .

2-  یا آوری نعمت های بی پایان خدا که سراسر وجود ما را گرفته است حس شکر گزاری وقدردانی را در دل ما زنده می کند .

3-  توجه به قدرت ونیروی خدا ما را در مبارزه زندگی نیرو می دهد ویادآور علم ودانش او که از همه چیز وهمه جا با خبراست .

4-  توجه به روز رستا خیز وپاداش های پر ارزش نیکوکاران وکیفر های دردناک بدکاران ،سد بزرگی میان ما وگناه می کشد وما را به کار های نیک دعوت می کند .

هنگامی که نماز از روی اخلاص وتوجه خوانده شود ،تمام این توجهات را در دل ما زنده می کند وبه این ترتیب نماز آدمی را به اوج کمال و افتخار می رساند که لحظه شماری می کند برای رسیدن وقت نماز و رخصت راز و نیاز و مناجات با پروردگار خویش، تا از سرچشمه حیات بخش نماز بهره مند شود.

شایسته است شخص نماز گزار هنگام نماز ،لباس های تمیز خود را بپوشد ،خوشبو ومعطّر باشد ،موهای خود را شانه بزند ودندان ها را قبلا مسواک کند.[51]

آثار معنوی نماز جماعت

1 -   جذب رحمت های ویژه خداوندی ) امام صادق (ع) می فرمایند :«هنگامی که انسان  به نماز می ایستد ،رحمت خدا از آسمان براو نازل می شود وملائکه اطراف اورا احاطه می کنند وفرشته ایی  می گوید : اگر این نماز گزار ارزش نماز را می دانست ،هیچ گاه از نماز منصرف نمی شد ».

2 -    محبوبیت نماز گزار پیش مردم وجلب اعتماد آنان ) امام صادق (ع) می فرمایند : «همانا

بنده ی مومنی نیست ،که با قلبش نماز ودعا ،به خدا روی کند مگر اینکه خداوند قلبهای مومنان را به طرف او بر گرداند ».

3 -    اجابت دعا ) خداوند در سوره غافر ،آیه 60 می فرماید :« مرا بخوانید تا دعای شما را بپذیرم ،کسانی که از عبادت من تکبر می ورزند ،به زودی با ذلت وارد دوزخ می شوند ».

4 -    مصونیت از گناه )خداوند در سوره عنکبوت ،آیه می فرماید :«آنچه را از کتاب آسمانی به تو وحی شده تلاوت کن ونماز را برپای دار ،که انسان را از زشتی وگناه باز می دارد ویاد خدا بزرگتر است و خداوند می داند شما چه کار هایی انجام می دهید ». [52]

آثار اجتماعی نمازجماعت

          هرگاه نمازرا مطابق دستورهای اسلام انجام دهیم ،آثار« درتمامی زندگی آشکار می گردد، زیرا:

 - نمازنباید در محل غصبی وبالباس غصبی باشد.

- آب وضو وغسل وظرف آن وحتی محل ریزش آن نیز باید حلال باشد.

-  بدن ولباس نماز گزار پاک وتمیز باشد.

- نماز در اوقات معینی انجام شود که یعنی وقت شناس وباانضباط باربیاید.

- بنابرین نماز گزار باید اموال خود را ازحق مردم پاک کندواز هر گونه غصب وتعدی وستم خودداری نماید.

    شرط قبولی نماز این است که: نمازگزارحقوق مستمندان را بپردازد ،غیبت نکند،ازتکبر وحسد به دور باشد،ازمشروبات الکلی اجتناب نماید وباتوجه به حضور قلب ونیت پاک به درگاه خداوند روی آورد .[53] 

آثار بهداشتی ودرمانی نمازجماعت

1-  بهداشت عمومی بدن : صحت نماز به طهارت بدن ،لباس وجای نماز است ونتیجه ی آن زدودن آلودگی از محیط وبهداشت جسمانی است.غسل کردن ووضو گرفتن با آب زلال ،حلال وسردبرای سلامتی جسم وپوست واز بین بردن کسالت موثر است.

2-  بهداشت دهان ودندان: پیامبر اکرم (ص)میفرمایند:«مسواک زدن نیمی از وضو است»ایشان هیچ وضویی را بدون مسواک نگرفتند وهیچ نمازی را بدون مسواک قرائت نفرمودند.وهمچنین امام صادق(ع) می فرمایند:«دورکعت نماز با مسواک از هفتاد نماز بدون مسواک برتر است ».

3-   سلامت تغذیه: نمازگزار حق ندارد از غذاها ونوشیدنی های حرام استفاده کند که با این روش بدن را از بیماریها حفظ می کند .اسلام انسان را از خواندن نماز باحالت مستی باز می دارد وبا منع از حرام خواری وستم کاری از قساوت قلب جلوگیری می کند. وبا منع از زیاد خوردن قبل از نماز از اسراف کردن وبا شکم پر وحالت کسالت وچرت نماز خواندن باز می دارد.

4-  نگهداری بدن از ویروس در حفظ وسلامت نسل: نمازعامل تقواست وتقوا نه تنها روح بلکه جسم را نیز از آلودگی ناشی از گناه باز می داردوسلامت نسل بشر را تضمین می کند.

5-  نماز ونیایش شفا بخش امراض صعب العلاج :هزاران حالت و بیماری های سخت که مشهورترین پزشکان نیز از درمان آن نامید شده بودند ،ضمن یکی از معجزات دعا ونیایش ،بیماری شان به طور کامل شفا یافت .

6-  نماز تسکین دهنده دردها وتقویت کننده سیستم دفاعی بدن : از دیر باز نقش نماز در آرام سازی انسان مکرراامتحان ،بررسی وثابت شده است ،ودر بسیاری از تالیفات علمی به این حقیقت اذعان شده است ونماز هم با حداقل پنج بار تکرارِ آرامش ،برنامه مفیدی است که با توجه به احساس امنیتی که از ارتباط با منبع وسرچشمه ی مطلق قدرت برای موجود ضعیف ونیازمندی مانند انسان پدید می آید .

7-         نقش درمانی –روانی : نمازدر کاهش اضطراب واسترس قابل لمس وتوضیح است ونه تنها نماز بلکه خواندن قرآن وبرخی از آیات در شفای بیماری های روانی –تنی موثر است . [54]

آثار سیاسی نماز جماعت

1 – تبعیت از رهبر وقوانین اسلامی :هنگامی بر پیامبر (ص)وخاندانش در تشهد درود می فرستیم در واقع ضرورت رهبری سیاسی ومعنوی از جمله مسئله ولایت را کسب می نمائیم .

2 – ایجاد روح هدف مندی در میان امّت : نیّت در نماز ،درس هدفمندی و وحدت را در جامعه هر شبانه روز پنج بار به ما تذکر می دهد .

3 – ایجاد حداقل وحدت کلامی درمیان مسلمانان :اسرار قرائت نماز به زبان عربی به معنای واداشتن آنها به یاد گیری زبان بین المللی اسلامی ،عامل وحدت وبرادری میان آنهاست .

4 – آزادی مسلمانان از بند اسارت بیگانگان : نماز مومنان را به گونه ایی تربیت می کند که از خدا می ترسند ودر مقام پرستش او بالاترین اندام خودرا که پیشانی است به خاک می گذارند وتن به ذلت نمی دهند .

5 – عامل  صبر وپیروزی : صبر ونماز به ما کمک می کند تا در خود سازی وجبهه مبارزه با نفس وتکبرموفق باشیم ودر مقابل دشمن خارجی نیز از آن کمک بگیریم.[55]

آثار اخلاص در نمازجماعت

1 -    افزایش آگاهی : اخلاص در نماز قلب انسان را نورانی می کند وموجب بصیرت می گردد. پیامبر (ص)فرموده اند :«هیچ بنده ایی چهل روز در عمل ،اخلاص نمی ورزد مگر آنکه چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می گردد.

2 -    دژی تسخیرناپذیر در مقابل شیطان: شیطان در صددبرهم زدن رابطه ی بین بنده با خدااز طریق گمراهی وعبور از مسیر گناه است.لذا باید به خدا پناه برد واخلاص پیشه کرد.آنچنان که خودشیطان به نقل از خداونددرسوره ص ، آیه ی 83 قسم یاد کرده :«سوگند به عزت تو، همه ی بندگان راگمراه خواهم کرد ، مگر آنان که به اخلاص رسیده اند. »

3-     رهایی از محاسبه در محشر :در قیامت همه به کیفر اعمال خود می رسند ونظاره گر آن هستند مگر آن دسته که در قرآن مجید سوره ی صافات ، آیه ی 128 آمده است که خداوند فرمود:« تنها ان دسته ای که از این حضور محاسبه ای معافند ، مخلصین هستند».

4-    پاداش بی شمار: خداوند درسوره ی صافات،آیه ی40فرموده است :« پاداش انسان ها در صحنه ی قیامت در مقابل عمل وکردارشان است به جز گروه مخلصین که پاداش اینان فوق کردارشان می باشد.»

5-     جواز توصیف خداوند: در سوره ی صافات، آیه ی160 آمده است:« تنها گروهی مجاز به توصیف خداوند اعلی می باشند که به مقام اخلاص رسیده اند».

6-     محو کاستی ها: انچنان که پیامبر (ص) فرمودند:« مردم ،کارهایتان را برای خداوند خالص کنید زیرا خداوند جز عمل خالص چیزی را نمی پذیرد.»

7-     اخلاص وکفایت امور: بنده ای که خود واعمالش را برای خداخالص گرداند از هر چه غیر اوست دل می کند.امام صادق(ع) می فرمایند:« خداوند عزوجل فرمود: اگر بنده ی خود را دوست داراخلاص وخداجوئی بیابم کار های اورا شخصاً به عهده می گیرم».[56]

از راههای تحصیل حضور قلب این است که فرد دائماًخود رادرمقابل خداوند ببیند وپرتو

الطاف اورا در جان احساس کند.دانستن معانی نماز ،اهمیت دادن به نماز ،دوری کردن ازحواس پرتی با حضور در مسجد،پرهیز از گناه باتمرین وممارست ،که در این راه نباید مایوس وناامید شویم ودراین راه از خداوند مدد جوییم.

آثار معنوي نمازجماعت

بزرگترين اثر معنوي نماز جماعت،همان پاداش هاي الهي است که گفته شد.روايت است که شبي،علي عليه السلام تا سحر به عبادت مشغول بود.چون صبح شد،نماز صبح را به تنهائي

خواند و استراحت کرد.رسول خدا(ص)که آن حضرت را در جماعت صبح نديد،به خانه اورفت.حضرت فاطمه(ع)از شب زنده داري علي(ع)و عذر او از نيامدن به مسجد سخن گفت.پيامبر فرمود:پاداشي که بخاطر شرکت نکردن درنماز جماعت صبح،از دست علي(ع)رفت، بيش از پاداش عبادت تمام شب است.  رسول خدا(ص)فرموده است:

«اگر نماز صبح را به جماعت بخوانم،در نظرم محبوب تر ازعبادت و شب زنده داري تا صبح است.»

آثار اجتماعي نمازجماعت

نماز جماعت،مقدمه وحدت صفوف و نزديکي دلها و تقويت کننده روح اخوت است.نوعي حضور و غياب بي تشريفات،و بهترين راه شناسائي افراداست.

نماز جماعت،بهترين،بيشترين،پاکترين و کم خرج ترين اجتماعات دنياست و نوعي ديد و بازديد مجاني و آگاهي از مشکلات ونيازهاي يکديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعي بين آحاد مسلمين است.

در نماز جماعت،افراد در يک صف قرار مي گيرند و امتيازات موهوم صنفي،نژادي،زباني،مالي و...کنار مي رود و صفا و صميميت ونوعدوستي در دلها زنده مي شود و مؤمنان،با ديدار يکديگر در صف عبادت،احساس دلگرمي و قدرت و اميد مي کنند.

نماز جماعت،عامل نظم و انضباط،صف بندي و وقت شناسي است.

روحيه فردگرايي و انزوا و گوشه گيري را از بين مي برد  و نوعي مبارزه با غرور و خودخواهي را در بر دارد.

نماز جماعت،«وحدت »در گفتار،جهت،هدف و امام را مي آموزدو از آنجا که بايد پرهيزکارترين و لايق ترين اشخاص،به امامت نمازبايستد،نوعي آموزش و الهام دهنده علم و تقوا و عدالت است.

نماز جماعت،کينه ها و کدورت ها و سوء ظن ها را از ميان مي برد وسطح دانش و عبوديت و خضوع را در جامعه اهل نماز، افزايش مي دهد[57].

نماز جماعت در قرآن

« نماز را بپا دارید و زکات را پرداخت نمائید وبا رکوع کنندگان رکوع نمائید .»

خداوند در سوره بقره آیه 43 ابتدا دستور به برپایی نماز می دهد و به دنبال آن دستور به جماعت دیده می شود . جماعت نشانگر وحدت و یکپارچگی مسلمین است ، صفوفی که همچون سدی محکم حکایت ازانسجام واتحاد و عظمت اسلام می کند . عبادتی که محصول آن رهگشای مسلمین و درد مندان است ، آری نماز جماعت از بزرگترین شعائر اسلامی است ودر روایات وارده از معصومین  نیز تأکید فراوان شده است که برگرفته از قرآن است .[58]

 پيامبر خدا (ص) فرمود: «فضيلت نماز جماعت بيست و پنج برابر نماز فرادا مي باشد».

حکمت نماز جماعت

امام رضا (ع) فرمود: «علت تشريع نماز جماعت آن است که اسلام و توحيد و بندگي و اخلاص به خداوند متعال در معرض ديد عموم و ظاهر و مشهور در ميان مردم باشد».

دو برگ رهايي

رسول خدا (ص): «هر کس چهل روز نمازهاي خود را با جماعت بخواند بطوريکه يک تکبيرة الاحرام از او فوت نشود، دو برائت آزادي براي او نوشته مي شود، يکي نجات از نفاق و ديگري رهائي از آتش».

امام موسي بن جعفر (ع) فرمود: «نماز در صف اول جماعت همانند جهاد در راه خداوند متعال است».

پيامبر خدا (ص) فرمود: «خدا و فرشتگانش بر کساني که صفهاي اول- نماز جماعت- را بهم پيوند مي دهند، درود مي فرستند».

حضور در جمع و جماعت

پيامبر خدا (ص) فرمود: «شيطان گرگ انسان است، همانند گرگ گوسفندان که هميشه

ميش هاي دور افتاده و کناره گير را مي گيرد. پس، از دسته بنديها(گروه گرائي و خط بازي) بپرهيزيد و بر شما باد به حضور در جماعت و مجالس عمومي و مسجد».پيامبر خدا (ص) فرمود: «کسي که-بدون هيچ عذري-نماز خود را همراه ديگر مسلمانان در مسجد نمي خواند نمازش مقبول نيست و غيبت احدي جايز نيست مگر کسي که نمازش را در خانه مي خواند- و در جماعت حاضر نمي شود - و به حضور در اجتماع مسلمين بي رغبت است و هر آنکس که چنين باشد از عدالت ساقط و دوري از او واجب مي باشد».

بي اعتنائي به نماز جماعت

امام باقر (ع) از اميرالمؤمنين علی (ع) نقل مي فرمايد که حضرتش فرمود:«هر که صداي اذان جماعت را بشنود و بدون هيچ عذري اجابت نکند نماز ندارد (نمازش مقبول نيست)». پيامبر گرامي اسلام (ص)فرمود: «اگر درباره کسي که به نماز جماعت حاضر نمي شود از تو سؤالي نمودند، بگو من او را نمي شناسم».

به پيش براي نماز جماعت

پيامبر گرامي اسلام (ص) فرمود: «هنگامي که اذان نماز را شنيدي- هر چه سريعتر- به مسجد بيا، گر چه سينه خيز باشد».

. امام جماعت

پيامبر خدا (ص) فرمود: امام جماعت هر جمعي نماينده آنان-در پيشگاه خداوند- مي باشد پس براي امامت جماعت خود بهترين ها را برگزينيد.

. پيوند دلها در نماز جماعت

پيامبر اسلام (ص) فرمود: «صف هاي نماز جماعت را هماهنگ و تنظيم نمائيد تا دلهايتان متعادل شود و شانه ها در تماس با هم باشد، تا مهرباني افزوده شود».

مام صادق(ع)فرمود: «روزي پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم نماز ظهر و عصر مي خواندند، ناگهان دو رکعت آخر نماز را سبکتر خواندند، اصحاب پس از اداي نماز سؤال نمودند که-آيا دستور جديدي آمده؟ فرمود براي چه؟ گفتند:- چرا دو رکعت آخر نماز را سبکتر بجا آوردي؟ فرمود:مگر فرياد- گريه-کودک را نشنيديد؟!».  [59]

نماز جماعت و مسجد

نماز جماعت در دين اسلام از جمله احكامي است كه سفارش فراوان در مورد آن بكار رفته است بخصوص در مسجد كه «واركعوا مع الراكعين» كه نشان دهنده نماز جماعت است و يا «اقيموا وجوهكم عند كل مسجد » به اقامه جماعت در مسجد اشاره دارد . از اولين كارهاي تبليغي پيامبر اكرم (ص) پس از ظهور اسلام ، اقامه نماز جماعت در مسجد الحرام بود كه نوعي اعلان ظهور دين مبين اسلام بود كه باعث رغبت مردم و يا مسافرين به اسلام مي شد .

در روايات متعدد تاكيد فراوان به نمازهاي جماعت يوميه در مساجد شده است ة بخصوص نماز صبح و مغرب و عشاء كه بايد بر آنها محافظت نمود و نمي توان بدون عذر ترك كرد، بر كساني كه همسايه مسجدند و يا صداي اذان را مي شنوند ، تاكيد بيشتر شده است .

نماز جماعت در مسجد ، جزو خصال هفت گانه ايي است كه خداوند آنها را فقط به پيامبر و امتش عطا كرده است . در روايتي پيامبر (ص) پيرمردي را كه نمي توانست ، به عذر نابينا بودن ، در نماز جماعت شركت كند معذور ندانستند و فرموند : «ريسماني رااز خانه ات به مسجد وصل كن و با كمك آن ، در نماز جماعت حاضر شو[60] »

امير مومنان علي (ع) فرمودند : «كسي كه به مسجد مي رود ، حداقل و دست كم به يكي از هفت چيز نائل مي شود :

اول : برادر و دوستي را در راه خدا براي خود مي يابد .

دوم : دانش تازه ايي مي آموزد .

سوم : آيتي از آيات محكم قرآن مجيد را ياد مي گيرد.

چهارم : سخني مي شنود كه در نتيجه بر استقامت و استواري او مي افزايد .

پنجم : به رحمت و نعمت غير مترقبه ايي مي رسد.

ششم : موعظه و پند و اندرزي اخذ مي كند كه او را از انحراف و بدبختي نگه مي دارد .

هفتم: گناهي را در اثر ترس از خدايا از روي شرم و حيا ترك مي گويد .»

بنابراين نماز جماعت آنهم در مسجد كه خانه ي خداست ، هيچ گونه تعلق و رنگ ندارد ، از هر گونه وابستگي و ارتباط آزاد است كه فقط خانه ي خداست ومال اوست . [61]

علل بي توجهي به نماز جماعت

1-  علل مربوط به خود فرد :كه برخي از عوامل آن عبارتند از : ناداني از اهميت مسئله عدم درك تعليم مذهبي و ارزش آن ، آشنايي به وظيفه و تكليف ، تنبلي و تن پروري ، درك لذت ارتباط با خدا و عدم عادت به عبادت

2-  علل مربوط به خانواده : عدم ايجاد عادت در او به نماز ، عدم دعوت او به نماز ، دعوت او به نماز از روي خشونت ، آلودگي در غذاي خانواده از نظر طيب بودن كه رابطه اي است بين غذاي طيب و عبادت و عمل صالح

3-  علل مربوط به گروه همسالان:نقش گروه همسالان در حدي است كه گاهي مي تواند انديشه اي را واژگون كند و حتي در دين و اعتقاد افراد اثر گذارد . چه بسيارند افرادي كه بر اثر معاشرت ها با گروه دوستان به بيراهه و فساد كشانده شده اند ، و چه بسيار ديگر كه بر اثر آنها به راه خير و صلاح آمده اند در امر ترك نماز و زماني هم رغبت و عادت به نماز ، الگوها و دوستان

 نقش اساسي دارند[62] .

4-  از ديگر عوامل فردي مهم در بي رغبتي افراد از نماز مي توان به موارد زيادي اشاره كرد كه در اينجا چند نمونه مهم بيان مي شود :

الف) گناه و آلودگي : آنچنان كه در دعاي ابوحمزه ثمالي ، امام سجاد علل بي رغبتي را اينگونه ابراز مي دارند:

«خدايا چه شده كه هر گاه با خود مي گويم آماده نماز شوم ، كسالت را در هنگام نماز بر من مسلط مي داري ؟ لذت مناجات را از من سلب مي كني ... شايد مرا بي اعتنا ربوبيت خود يافتي و از خود دور نمودي ... شايد به جرم و گناهم يا به جهت بي اعتنايي من مرا مجازات نموده ايي؟ شايد مرا مانوس با اهل بطالت مي داني و انس با نماز را از من سلب مي كني ؟ ».

ب)  عدم شناخت و بي مهري نسبت به خدا : كسي كه به شخصيتي چون خدا آگاهي نداشته باشد جاذبه به حريم او نخواهد داشت در حالي كه خدا در سوره حمد ابتدا خود را معرفي بعد از آنكه به او عشق پيدا كردي دعاي اياك نعبد و اياك نستعين را سر مي دهي و در روايت قدسي آمده است ، خداوند متعال رغبت و عشق به نماز را ناشي از شناخت و حجت خداوند مي داند .

پ)  عدم آشنايي با فلسفه و معني نماز : نماز تجسم باوري از نيازهاي دروني انسان است كه مبتني بر درك صحيح از اسرار و فلسفه آنست ، انساني كه نمي داند چرا بايد نماز بخواند و چه اثري بر آن مترتب است ، طبعا بي ميل و فاقد انگيزه است . كه پيامير (ص) فرمودند : «اگر بداني نماز چيست ؟ و با چه كسي نجوا مي كني ، خسته نمي شوي و نماز رت به اتمام نمي بردي ».

ت)  عدم آشنايي با نيازهاي خود : اگر انسان نياز خود به معبود را درك كند و بداند كه به ثمر رسيدن هر تلاش و كوششي در گروه اراده خداست ، پيوند با او را قطع نمي كند .

ج)  دنيا زدگي : دنيا زدگي و حجت به دنيا هر دو تاريكي است . كه لذت و ارزش زيبايي معنوي ، نيايش و عبادت را از انسان مي گيرد . علي (ع) ك چگونه ممكن است لذت عبادت را درك كند آنكس كه از هواها خودداري نمي كند .

ن) عدم برنامه ريزي صحيح و ارتباط با نماز: قرآن نخستين نشانه حكومت صالحان را بر پاداشتن نماز و ايجاد شرايط اقبال و رغبت مي شمارد . با آنكه پس از استقرار حكومت در ايران جلسات و تلاش هاي زيادي جهت ارتباط و رغبت و تشويق به نماز مورد توجه قرار گرفته است[63] .

روشهاي جذب به نماز جماعت

1-         فطري بودن مسادل ديني

نياز به پرستش يكي از نيازهاي اساسي و عميق در روان بشر است و همه كودكان به طور فطري كنجكاو بوده و به دنبال پاسخ سوالات خود هستند و ميل بر پرستش در وجودشان موج مي زند

   تقليد آنان در يادگيري مسائل ديني و مفاهيم مذهبي مثل نماز نشان از آمادگي بيشترشان در مقايسه با ديگر رفتارها ، مويد فطري بودن خداجويي كودكان و نوجوانان است .

   پس بنابراين بايد در كنار امور دنيوي بايد به مسائل معنوي و ديني توجه شود و براي ارضاي اين نياز خداجوي فطري و دروني ، به فكر تهيه و تدوين برنامه و كتب ، براي آشنايي به شيوه هاي صحيح پرورش اين حس را بر مبناي فطري بودن به والدين و معلمان و مردم آموزش دهند تاآنان به شيوه هاي نادرست متوسل نشوند .

2-  اختياري بودن مسائل ديني

     انسان به اقتضاي فطرت الهي موجودي چند بعدي است و به اعتبار كرامتي كه خداوند براي او مقدر نموده است ، موجودي مختار و كرامت خويش را مي تواند به اختيار خود كسب كند . بنابراين در دعوت كودكان و نوجوانان به دين ، بايد به گونه ايي عمل كنيم كه آنها احساس آزادي كنند ، كه در دين اسلام بر آگاهي و آزادي درانتخاب فرد در دين سفارش شده نه تقليدي بودن آن و در اين راه نبايد از اجبار و تهديد و تطميع استفاده كنيم .

3-  آموزش تدريجي مسائل ديني

    با توجه به تفاوت هاي فردي در رشد استعدادهاي ذهني و روحي و نيز تفاوت در معلومات و تجربيات و شرايط گوناگون اجتماعي و فرهنگي ، متعلمان مي توان به آموزش معارف و مسائل ديني كه داراي مراتب و درجاتي است اقدام شود .

   امام صادق (ع)درموردنمازخواندن كودكان فرمودند:« اهل بيت هنگامي كه كودكانمان به پنج سالگي رسيدند ، به نماز دستور مي دهيم ، پس شما كودكان خود را از هفت سالگي به نماز امر كنيد . »

4-  تكرار و مداومت درآموزش ديني : تكرار و استمرار ، سبب سرعت عمل و كسب مهارت در هر زمينه ايي مي شود . هيچ كس نمي تواند فكر اين باشد كه اگر مفاهيم و لغات آموخته شده از زبان بيگانه ، تمرين و تكرار نشود ، دير يا زود به فراموشي سپرده مي شود بسياري از افكار و اعمال ديني از جمله نماز در سايه تمرين و عمل مكرر در انسان تثبيت مي شوند .

5-  آسان گيري در آموزش مسائل ديني : آسان گيري از اهميت بالايي برخوردار است . در دوران خردسالي در نماز بايد به گونه ايي عمل كنيم كه احساس خستگي نكند .

امام سجاد (ع) كودكاني را كه نزد ايشان بودند ، وا مي داشتند كه نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم بخوانند و فرمودند : «اينكار براي آ‹ها سبك تر و بهتر است و سبب مي شود و به خواندن نماز پيشي گيرد و براي خوابيدن يا سرگرمي با كار ديگري نماز را ضايع نسازند . [64]»

عوامل موثر در گرایش به نمازجماعت

    براي رسيدن به اهداف تربيت ديني و ترويج فرهنگ نماز، همكاري همه ارگان‌ها و نهادها بويژه نهادهاي فرهنگي و تربيتي ضرورت نام دارد.

    خانه، مدرسه و جامعه (مسجد، رسانه‌ها و...) در انجام دادن وظايف تربيتي و پرورش مسائل ديني، مكمل يكديگرند.

    پيوند و ارتباط نزديك خانه، مدرسه و جامعه (مسجد و رسانه‌ها و...) با يكديگر، در واقع پيوند استوانه‌هاي تربيت صحيح و منطقي است. امروزه، لازم است مدارس يك علاقه واقعي و باطني، براي حضور مستمر و ارتباط نزديك دانش آموزان با مساجد، در آنان ايجاد كنند. در اين راستا، مدارس نبايد فقط به ساختن نمازخانه‌ها اكتفا كنند. هر چند ساخت و توسعه نمازخانه‌ها اقدامي مثبت و ارزنده براي رسيدن به ارزش‌ها و مقدسات والاي ديني است، اما هيچگاه جاي مساجد و اثرات سازنده‌ي آنها را نمي‌گيرد.

      لازم است، همه‌ي تلاش دست اندركاران تعليم و تربيت، بر اين باشد كه پيوندي واقعي ـ نه ظاهري و صوري ـ بين خانه، مدرسه و جامعه ايجاد كنند. با اين گونه پيوند، هم خانه به فضايي اسلامي و آكنده از ارزش‌هاي معنوي تبديل مي‌شود و هم، مدرسه نقش سازنده و هدايتگري در زمينه‌ي ارزش‌هاي ديني مي‌يابد. از اين رو، با هماهنگي و يكساني فضاي حاكم و ارزش‌هاي معنوي و ديني در خانه و مدرسه، بسياري از تعارضات و مشكلاتي كه ممكن است براي كودكان در نتيجه‌ي ناهماهنگي بين خانه، مدرسه و جامعه ايجاد شود، بر طرف مي‌گردد.

        البته، اين پيوند بايد مستمر باشد; نه مقطعي و وابسته به شرايط خاص. چنين پيوندي، كاري گروهي و حركتي اجتماعي را مي‌طلبد. اين گونه كارها، بس پيچيده است و با چند بار بردن دانش آموزان به مسجد و حضور فيزيكي آنان، نمي‌توان به نتايج مطلوب و رضايتبخش رسيد.

     فرهنگ انس گرفتن با مسجد و در رأس آن نماز به عنوان يك حركت ارادي، آگاهانه و مستمر، بايد از آغاز دوران كودكي در نظام تربيتي خانه، مدرسه و جامعه به عنوان يك اصل مهم تربيتي مدّنظر قرار بگيرد تا فطرت خداجوي كودك به گونه‌اي رشد و پرورش يابد، كه هيچ عامل و شرايطي نتواند موجبات انحراف او را فراهم سازد.

         در آموزش و پرورش قديم، همه‌ي مسئوليت‌هاي تربيتي را مدرسه بر عهده مي‌گرفت. در تربيت جديد، اين حقيقت پذيرفته شده است كه آموزش و پرورش مدرسه بدون همكاري آگاهانه و فعالانه‌ي خانواده، نتيجه‌ي مطلوبي نخواهد داد. دليل چنين نگرشي آن است كه كودك بيشتر اوقات فراغت خود را در خارج از مدرسه و اغلب در خانه و جامعه مي‌گذراند. از آنجا كه كودك از والدين و جامعه متأثر مي‌شود، خنثي كردن اثرات محيط خارج از مدرسه در مدت محدود درسي، بسيار سخت و گاهي غير ممكن است. در واقع، امروزه اگر خانواده، مدرسه و جامعه (مسجد و...) نسل جديد را به سوي يك هدف و روش واحدي سوق ندهند، نمي‌توان اميدي به پيشرفت ديني جامعه داشت.

       اگر اين مثلث تربيتي (خانه، مدرسه و جامعه) در برنامه‌ها و روش‌ها هماهنگي لازم را نداشته باشند، در روند رشد ديني كودك و نوجوان اختلال به وجود خواهد آمد; كه اولين عارضه‌ي آن، تعارض است. متأسفانه، بايد اذعان كرد كه فعاليت‌ها در اين راستا، هماهنگ، همجهت و همخوان نيست. حتي در مواردي، ممكن است با فعاليت‌هاي موازي و گاهي مغاير، انرژي و توان يكديگر را خنثي و كاهش دهند.

        به طور مثال، بعضي خانواده‌ها اطلاعات چنداني از دين ندارند. از طرفي، مدرسه تكاليف سختي بر بچه‌هاي اين گونه خانواده‌ها تحميل مي‌كند. اين تعارض باعث مي‌شود كه نوعي دو گانگي در كودكان و نوجوانان به وجود آيد.

        نمونه‌ي ديگر اينكه، برخي خانواده‌ها كه به مذهب توجه دقيق و لازم ندارند، در محافل و ميهماني‌ها ـ بدون توجه به مسائل شرعي ـ براي بچه‌هايشان لباس هايي انتخاب مي‌كنند كه با آن مجالس تناسب داشته باشند از سويي، اصرار مدارس بر اين است كه دانش آموزان پوشش و لباس مناسب با شرع بپوشند. در اينجا نيز اختلاف ميان خانه و مدرسه، براي بچه‌ها تعارض به وجود مي‌آورد[65].

الف) خانواده

آموزش نماز و پرورش مذهبي براي جذب به نماز ابتدا از خانه شروع مي شود و خانواده نقش مهمي در انتقال فرهنگ نماز از خود بروز مي دهد . آنچه درمورد فرزند در گرايش به نماز مهم است ، وجود انگيزه است و آنچه در تربيت وآموزش نماز اهميت دارد ، رسوخ روح نماز در اعماق دل اوست . نه تحميل شكل و قالب او كه البته با احساس خوشايند همراه باشد .

آنچه درباره كودكان و نوجوانان مهم است ، چگونگي روش هاي آموزش و نحوه ارائه و انتقال اين ارزش هاست . كه اگر بطور طبعي وبا جلب رضايت قلبي جوانان ارائه شود ، احساس خوشايندي در آنان بر مي انگيزد و آن را براحتي جذب مي كنند ، چرا كه احساسات و عواطف ، مهمترين نقش را در تكوين رشد و پرورش شخصيت نوجوانان دارند . زماني كه نوجوانا در معرض يادگيري و آموزش احكام و عبادات قرار دارد ، لازم است از قبل براي اين موضوع زمينه سازي همراه با آموزش شود كه با پذيرش رفتار ، عواطف و احساسات همراه با مهر و محبت براي تقويت اين گرايش فطري موثر آسان و طبيعي خواهد بود .

كودكان نيازمند يادگيري هستند و احتياج به امنيت و آرامش و اتصال به يك منبع قدرت رحمت و عطوفت دارند . آواي ملكوتي تر آ‹ و نواي دلنشين اذان و اذكار نماز ، حتي در دوران بارداري مادر موجب جنب و جوش و شكوفايي احساسات ديني در نوجوانان مي شود .

يادگيري بيشتر رفتارها و گفتارهاي كودكان و نوجوانان براساس مشاهداتي است كه نسبت به اعمال والدين دارند و نيز احساس كه فضاي ارتباطي خانواده در آنها پديد مي آورد ، نيز موثر است .

زيباترين و خوش آيندترين حالات براي نوجوانان و كودكان زماني است كه والدين آماده اقامه نماز مي شوند ، يعني به هنگام وضو گرفتن ، جا نماز انداختن ، معطر ساختن لباس و گوش فراوان به آواي قرآن و اذان نسيم آرامش بخشي در كالبد افراد مي دمد و روح چون پرنده ايي كه از بند و قفس آزاد شود ، در فضايي ملكوتي بال گشوده و به سوي محبوب اوج مي گيرد .

نوجوانان ، الگوهاي مطلوب رفتاري خويش را در موقعيت هاي مختلف زندگي ، در رفت و آمدها ، ميهماني ها و برخورد با بستگان و دوستان از جمله با حضور در كنار آنان در صفوف نماز جماعت بر مي دارند . احساس شادماني و شوق سراسر وجودش را گرفته و ازآنان الگو برداري مي كنند و سعي دارند كه خود نيز اين قبيل رفتارها را با تمام اشتياق باز آفريني كنند . زماني كه خانواده ها به نماز و جماعت بودن آن اهميت دهند و خود در انجام به آن ثابت قدم و پيش قدم باشند تاثير گذاري و درونسازي رفتار به مراتب بيشتر از زماني است كه با گفتار يا اجبار ، آنان را به كارهاي مذهبي و نماز وادار سازند[66] .

خانواده ها معمولا در هدايت كردن ، نصيحت كردن و موعظه هاي طولاني قهر مانند اما در همدلي نه ، بنابراين پل هاي بي ارتباطي شكسته مي شود و تاثير گذاري به حداقل مي رسد . وقتي نوجوان احساس كند در موضع موعظه نشته و تنها از او گوش كردن انتظار دارند ، چيزي به نام پذيرش و تسليم اتفاق نمي افتد . براي توفيق در ارتباط بايد به همدلي رسيد كه نيازمند درك ذهن و ضمير نوجوان ، انعطاف ، صبوري و درك شرايطي كه آنها در آن بسر مي برده است .

ب) مدرسه

امروزه ، لازم است مدارس يك علاقه واقعي و باطني ، براي حضور مستمر و ارتباط نزديك دانش آموزان با نماز و مساجد ، در آنان ايجاد كنند . دراين راستا مدارس نبايد فقط به ساختن نماز خانه ها اكتفا كنند . هر چند ساخت و توسعه نماز خانه ها اقدامي مثبت و ارزنده است براي رسيدن به ارزش ها و مقدسات والاي ديني است ، اما هيچگاه جاي مساجد و اثرات سازنده ي آنها را نمي گيرد

نوجوانان و كودكان هنگامي كه مشاهده مي كنند كه وقت نماز ، معلمان و مربيان بدون هيچ تكليفي وضو گرفته و مشتاقانه به سوي نماز مي شتابند ، در اثر احساس همانند سازي به شوق در مي آيند و به اقامه نماز گرايش فزونتري پيدا مي كنند .

هر قدر شخصيت الگوهاي تربيتي و پرورشي براي دانش آموزان ، محبوب و دوست داشتني تر باشد ، تاثير پذيري آنها افزايش مي يابد .

روشن است كه هرگز نبايد به اجبار و تحميل و فشار ، دانش آموزان را به انجام فريضه ي نماز وادار كنيم . در عوض شايسته است بيش از هر چيز ، جاذبه هاي رفتار خود را در بيان ارز ها ، با فراهم كردن مقدمات نماز افزايش دهيم[67] .

اگر سالن نمازخانه مدرسه با موكت خوش رنگي آراسته شده باسد ، محراب با خطوط رنگي روي ديوار كشيده شده باشد ، بوي عطر و گلاب همراه با پخش نواي ملايم براي اقامه نماز فراهم ساخته شود . بيان قصه هاي شيذين و خاطره هاي زيبا و اجراي نمايشنامه هاي دل انگيز با زباني دوست داشتني و لطيف براي ارائه احكام و روش هاي اخلاقي و نماسازي و تصوير سازي از ارزش ها ورفتار انسانهاي وارسته و رهبران و اسوه هاي مذهبي ، تاثيرات بسيار در يادگيري و گرايش و پايبني نسبت به ارزش هاي مذهبي و فهم درست از اقامه حقيقي نماز ، در بين دانش آموزان به جاي خواهد گذاشت .

توجه به سرويس هاي بهداشتي و وضوخانه مدارس و پاكي و تميزي ان ، برخورد با چهره گشاده و باز به هنگام نماز و حضور همه كاركنان مدارس در هنگام نماز ، همه و همه زمينه آماده سازي ، تقويت و افزايش ترغيب به نماز است .

البته بايد از اجبار براي حضور و سخت گيري هاي بي مورد و تحقير دانش آموزان در فراخواني به اين امر الهي ، جدا بايد خودداري شود[68] .

در برخي از تحقيقات كه توسط آموزش و پرورش بررسي شده است از دلايل ديگر بي علاقگي و گريز از نماز جماعت سخنراني طولاني و تكراري بين نماز است بنابراني بايد گويندگان براي ايراد سخنراني چند دقيقه كوتاه مفيد ، جذاب و متناسب با روح زيبا طلب جوان و رسا ، البته با تمرين و ورزيدگي داشته باشند.

ائمه جماعت بايد جوان و يا پيران خوش انديش و خوش سخن باتوانايي بالا استفاده كرد كه البته جوانگرايي گره گشا و كارا خواهد بود . زيبايي ظاهري ائمه جماعت و معطر بودن وآراسته بودن آنچنان كه در قرآن و احاديث آمده است موثر است . و يا ايجاد ارتباط بين مدرسه و مسجد يكي از راههاي جذب و حضور مستمر دانش آموزان در نماز جماعت است كه مي توان با گرفتن شيريني به نام مسجد ، حضور هئيت امنا و امام جماعت مسجد در مدارس يا حتي براي كمك و ارتباط عاطفي ميان خانه و مسجد مانند حضور هئيت امنا مسجد و امام جماعت در مجالس مردم و يا بردن هديه براي دانش آموزان مي تواند در گرايش دانش آ'وزان به نماز و مسجد كمك كند[69].

ج) رسانه

رسانه ها فن آوري عظيمي هستند كه دنياي ما را به تسخير خود در آورده اند و پس از خانه ومدرسه از ديگر عوامل تاثير بر روح كودك و نوجوانان هستند .

رسانه ها از نخستين دوران زندگي تا پايان حيات انسان ، به عنوان عامل آموزنده و موثر بسيار قوي نقش دارند . رسانه ها ، آموزشگاه ميلياردها انسان است و در اعماق دل و ذهن اعضاي خانواده ها رسوخ كرده است .در تهيه ، توليد و پخش برنامه از طريق رسانه ها براي كودكان و نوجوانان بسيار دقت بايد كرد و براي اين مساله مهم ، يعني آموزش و پرورش احساسات و گرايش هاي ديني ، به ويژه نماز ، بيشترين اهميت را قائل شد .

رسانه ، معلم و كلاس همگاني ، همه جايي و غير انحصاري هستند كه همه لحظات خالي و غير رسمي انسان امروز را پر كرده ، در ايجاد انگيزه و پذيرش يك عمل و شكل دادن عادت هاي خوب بايد ، نقش موثري ايفا مي كنند.   اگر برنامه ها وزبان پيام رسانه ها با تفكر و ارزش هاي معنوي و خانواده ها انطباق نداشته باشد ، آموزش و القاي پيام هاي ديني و تربيتي اثري نخواهد داشت و هر پيامي از طرف پدر و مادر همانند يخي در مقابل حرارت شديد و همه جانبه رسانه ها ذوب خواهد شد و از بين خواهد رفت و در اين شرايط نوجوانان بر سر دو راهي قرار مي گيرد به هر سويي روانه شود .

بنابراين ، براي رساندن آنها به روح و پيام معنوي نماز و درك فضيلت نماز اول وقت ، تاكيد بر ايجاد نظامي متشكل از خانه ومدرسه در كنار رسانه ، به صورت مجموعه ايي هماهنگ و حركت كننده در يك جهت واحد ، امري منطقي و اجتناب ناپذير مي نمايدو بايد اين مجموعه به هم پيوسته براي انتقال فرهنگ نماز ، هماهنگ و از همه بالاتر همدل باشند .

چند توصیه برای جذب دانش آموزان به نماز جماعت

1-  پدر و مادر يا مربي به نماز مي ايستد ، با لحن زيبا ، لباس مرتب ، ظاهري آراسته  همراه باشد ، در اين موضع ، نماز رفتاري است كه نزد كودك اهميت بيشتري مي يابد و احتمال بروز اين رفتار در كودكي كه نظاره گر آن موقعيت مطلوب بوده است افزايش مي يابد.

2-  هر گاه كودك به دليل همانند سازي با والدين يا مربي به نماز مي ايستد بايد او را تشويق كرد و رفتار او را تقويت نمود و همراه كردن رفتارش با محرك هاي خوشايند همچون پاداش هاي كلامي و مادي در تكرار رفتار موثر است .

3-  اگر نماز با قلمي فصيح و زيبا و رسا و مطلوب به چاپ برسد ، فضاي بهتري را فراهم مي آورد و مطلب با انگيزه بهتري درك مي شود و يا چاپ پوسترهايي كه با نماز گزاران را هنرمندانه به تصوير مي كشد .

4-  در حوزه صدا و سيما با پخش موسيقي مطلوب ، سرود زيبا صداي خوب و دلنشين همراه با نصاوير دلپذير و جذاب مي تواند در فضا سازي معنوي براي ادراك مطلوب نماز ، تاثير زيادي داشته باشد[70] .

5-  استفاده از روحانيون و ائمه جماعت ، خوش بيان و خوش اخلاق و البته جوان و آراسته براي جذب به نماز بهتر است .

6-         حضور معلمان مجبوب در كنار بچه ها در صف اول بايستند .

7-  برگزاري مسابقات نماز در زمينه هاي مختلف شعر ، داستان ، اذان ، احكام ، هنر و عكس و...[71]

8-  فطرت هر نوجوان به خدا ونماز علاقه مند است ولی بزرگترها با توسل به زور وتحمیل این فطرت خداداد را منحرف می سازند ، پس سعی کنیم به جای تحمیل کردن با ظرافت این  فطرت خدادا را شکوفا سازیم ف بدون تردید در مواردی زور وتحمیل نوجوان را از خواندن نماز منصرف می کند.

9-  پیامبر اسلام (ص) وپیشوایان دین همه قولاًوعملاً عنایت خاصی به نوجوانان داشتند، گردانندگان مساجد وبزرگترها با باید با نوجوانان طوری برخورد کنند که نوجوان احساس کنند که بزرگتر ها به اصطلاح انان را تحویل گرفته اند، در حالی که نوعاً درمساجد افراد سرشناس بیشتر مورد توجه هستند.

10- : نوجوان تمایل سدیدی به ابراز وجود دارد. می خواهد بگوید من هستم ، اگر اداره ی مسجد به جوانان واگذار شود ، آنها با قبول مسئولیت ها به مساجد روی می آورند.

پيشينه تحقيق

هیچ دین وشریعتی بدون نماز نبوده است ،گرچه درکیفیّت آن با هم تفاوت داشته اند. قبل ازدین اسلام درآیین انبیاء گذشته نیز نماز بوده است ،که قرآن به آن اشاره کرده است ،در کتب انبیاء،رستگاری وسعادت واقعی از معنویت است ولی در کتب طاغوت رستگاری از زور وقدرت است. خداونددرباره انبیاء می فرماید :«ما به انبیاءکارهای خوب وبرپا داشتن نماز را وحی کردیم› ،با توجه به اینکه نماز جزءکارهای خوب است امّانام آن جداگانه در کنار خیرات برده شده است واین توجه قرآن به اهمیّت نماز را نشان می دهد .[72]در همان لحظه های آغاز بعثت پیامبرگرامی اسلام (ص)نماز فرض وواجب شدوجبرئیل امین از جانب خدا به آن حضرت نماز را تعلیم کرد،در حالی که هنوز هیچ یک از فرایض دینی بر ایشان واجب نشده بود  نخستین نمازی که پیامبر (ص)خواندند نماز ظهر بودو درحالی که با حضرت علی (ع)به کوه می رفتند ايستادند وبه  جماعت بجاآوردند،ودومین نماز، نماز عصر بود که به همراه علی(ع)وخدیجه(س)،بازهم به جماعت خواندند .بارها این سه عزیز ،این کار فوق العاده واز نظر مردم عجیب را در محیط ودر میان مردم انجام دادند،که شاید بارها مردم به آن حضرت نسبت های ناروا می دادند وبا تجاوز درباره ایشان سخن می گفتند ،ولی آن حضرت هیچ عکس العملی نشان نمی دادند جز اینکه در کار خویش ونماز خواندن استواروپایدار وجدی تر بودند . در قیامت نیز نخستین چیزی که از انسان سوال می شود اینست که آیا نمازت راانجام داده ایی؟درست بوده یا نه؟،آنچنان که دراحادیث از پیامبر نقل شده است ،که ایشان فرموده اند :«روز قیامت که برپامی شود،وبندگان رابرای محاسبه می خوانند ،ابتدا از نمازش می پرسند اگر درست بود که رستگار است واگر درست نبود ،او را به دوزخ می برند.»مسلمانان به وسیله نمازشان شناخته می شوند ،زیرا هیچیک از واجبات وفرایض دینی چون نماز در هر شبانه روز ودراوقات معین تکرار نمی شود.[73]

دیل کارنگی (بنیانگذار دانشکده روابط انسانی در نیویورک ): «این دانشمندان درست فهمیدند وکاملاٌ درک کردند که تنها پناهگاه از حوادث مرگبار جهان خداوند است وباید به وسیله نماز ارتباط با چنین خالقی برقرار کرد ».

دکتر توماس هایسلوب : «مهمترین چیزی که من در طول چندین سال تجربه بدست آوردم ،اینست که بهترین درمان برای بی خوابی نماز است ».

جان انطونی (وکیل دادگستری شهر هوستون در ایالات تگزاس آمریکا از ناراحتی خود می گوید): «هنوز از نماز وناله وزاری تمام نشده بود که در اثرتوجه به خداوند ،معجزه ایی به وقوع پیوست که ناراحتی اعصابم بر طرف گردید وعلل اضطراب وترسم از بین رفت ».

جک دمشی (قهرمان بوکس غرب می گوید ): «قبل از نماز خواندن نمی خوابیدم وقبل از حمد خداخوراک نمی خوردم وقبل ازاینکه واردمیدان مسابقه گردم ،نماز ودعا را فراموش نمی نمودم».

دکتر ادوین فردریک پاوز (استاد امراض عصبی در آمریکا می گوید ): «اگر چه ممکن است بسیاری از امراض معده را درکوتاهترین مدّت که باور کردنی نیست،درمان نمود .امّا صرف نظراز معالجات ،معجزات دیگری در بهبود امراض مانند فلج زمین گیر آشکار می شود وآن هم تأثیر نماز وارتباط با خداوندوناله وتضرع بوده است ». [74]

فصل  سوم

(طرح ونوع تحقيق)

طرح ونوع تحقیق

در اين تحقيق تلاش بر آن شده است كه براي پيدا كردن پاسخ هاي مناسب براي سوال هاي مطرح شده و با توجه به ماهيت واهداف آن از طرح تحقيق توصيفي استفاد ه شود .طرح تحقيق حاضر توصيفي و از نوع ميداني زمينه ياب است .در اين طرح كه از تحقيق توصيفي استفاده مي شود هدف اصلي محقق بررسي راههاي ترغیب و تشويق دانش آموزان منطقه دشتياري (بخش مركزي ) به نماز جماعت        مي باشد .

بدين ترتيب پس از مطالعه ي اسناد و منابع براي اثبات يا رد فرضيه ها ، سوال هايي از نوع بسته پاسخ تهيه گرديد .

آنگاه پس از مشخص شدن گروه نمونه پرسشنامه به اجرا در خواهد آمد و پس از بررسي و تحليل و تفسير نتايج عملاً بدست آمده مورد استفاده قرار خواهد گرفت .

جامعه آماري ، نمونه آماري ، حجم نمونه ، روش نمونه گيري

جامعه آماري

در اين تحقيق جامعه آماري شامل دانش آموزان پسر مقطع ابتدايي و راهنمايي منطقه آموزش وپرورش دشتياري (بخش مركزي ) كه شامل نفر1724دانش آموز پسر در 23 مدرسه در سال جاري

89-88مشغول به تحصيل مي باشند.

نمونه آماري

چون هرمحققي علاقه مند است كه نتايجي را كه بدست مي آورد قابل تعميم به جامعه مورد مطالعه باشد لذا در اين تحقيق كوشش شده است كه نمونه مورد تحقيق حتي الامكان باحجم نسبي به نحوي كه نماينده واقعي جامعه مورد مطالعه باشد انتخاب شود .زيرا هر چه اعضاي نمونه بيشتر باشد    شباهت ها و ويژگيهاي آن  بيشتر است .در اين تحقيق كوشش شده است كه براي محاسبه ي جچم نمونه از فرمول زير استفاده شود .

n=no ÷ l+  

حجم نمونه

در اين تحقيق حجم نمونه شامل 160 دانش آموز پسر از دو مقطع ابتدايي و راهنمايي  منطقه دشتياري (بخش مركزي ) مي باشند .

روش نمونه گيري

جهت انتخاب نمونه مناسب از جامعه آماري مورد تحقيق از روش نمونه گيري خوشه اي استفاده      مي شود .بدين صورت  كه ابتدا براي آنكه جمعيت آماري مورد مطالعه ، هماهنگي بيشتري با يكديگر داشته باشند ، بخش مركزي منطقه دشتياري  بر مبناي موقعيت آموزشي به 3 گروه شمال ، غرب وجنوب تقسيم شده است و از هر گروه دومدرسه (یک مدرسه ابتدایی ویک مدرسه راهنمایی )و در هر مدرسه 21نفر دانش آموز و از پايه سوم 7نفر ،پايه چهارم 7نفر وپايه پنجم 7نفر واز مدرسه راهنمايي از هر پايه 7نفر انتخاب مي كنيم كه جمعاً  126نفر مي باشند و 34نفر ديگر را از يكي از مدارسي كه در مركز بخش مي باشد انتخاب مي كنيم .

ابزار اندازه گيري در تحقيق

در اين تحقيق اطلاعات مورد نياز از طريق اجراي پرسشنامه جمع آوري و مورد استفاده قرار                    مي گيرند .ابتدا اسناد ، مدارك و منابع وكتب مربوط به موضوع تحقيق ،مطالعه مي شوند .سپس پرسشنامه كه شامل 15سوال مي باشد  با همكاري استاد عزيزم و نظر خواهي جمعي از دانشجويان تهيه شده و در اختيار دانش آموزان قرار مي دهيم كه دانش آموزان گزينه مورد نظرشان راكه چگونه وتا چه ميزان به نماز جماعت تشويق شده اند با علامت زدن موارد خيلي زياد ،زياد ،  متوسط ، كم  انتخاب مي كنند.

روش جمع آوري اطلاعات

در اين تحقيق براي گردآوري اطلاعات از پرسشنامه محقق ساز كه با كمك استاد ودانش جويان تهيه و باتوجه به فرضيه هاي تحقيق  ،سوالات را طوري دسته بندي كرده  كه بتوانيم به تاييد يا رد فرضيه ها بپردازيم استفاده گرديد. پرسشنامه ها با همكاري راهنما معلم و مديران مدارس به تعداد دانش آموزان كه جزء نمونه بودند توزيع شد .قبل از اجرا راهنماييهاي لازم در مورد پركردن پرسشنامه ارائه شد و به دانش آموزان اطمينان لازم داده شد كه نتايج به صورت فردي بررسي نمي گردد ولازم نيست نام ونام خانوادگي را ذكر كنيد .دانش آموزان با انگيزه ي فراوان گزينه ي مورد نظرشان را انتخاب كردند و زمان پاسخ گويي بين 15تا 20 دقيقه در نظر گرفته شده است .

روش هاي آماري در تجزيه وتحليل داده ها

به منظور بررسي آمار وتجزيه وتحليل داده ها از روش آماري توصيفي (اعلام فراواني ها ودرصد ) استفاده مي شود از طرفي چون موضوع تحقيق جذب وتشويق دانش آموزان به نماز جماعت مي باشد بنا براين براي بررسي راههاي جذب  دانش آموزان و پاسخ گويي به اين سوال كه آيا فراواني هاي مشاهده شده در نمونه با فراواني هاي فرضي  اختلاف معني داري وجود دارد يا نه ؟

از آزمون خي 2 به فرمول         ²  ∑=  استفاده خواهد شد .طبق فرمول Fo فراواني تعداد دانش آموزاني كه مورد آزمونئ قرار گرفته اند وFe فراواني كل جمعيت نمونه آماري مي باشد.

فصل چهارم

(روش تجزيه وتحليل داده ها در جداول ونمودارها)

     ­  

مقدمه

در اين فصل كه در واقع هسته اساسي تحقيق است بحث راجع به جداول ونمودارها و در آخر به تجزيه وتحليل اطلاعات پرداخته مي شود . براي تجزيه وتحليل آماري اطلاعات از آمار توصيفي و استنباطي استفاده شده است .آمار توصيفي مورد استفاده از فراواني وجدول مي باشد و شاخص مورد استفاده استنباطي مجذور خي 2 مي باشد .در اين تحقيق هيچ گزينه اي بدون پاسخ نبوده است .

جدول شماره 1-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 1-تا چه میزان معتقدید معرفی ارزش های دنیوی و اخروی نماز جماعت در منزل توسط والدین باعث تشویق شما به شرکت در نماز جماعت می شود ؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 61% خيلي زياد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه معرفی ارزش های دنیوی و اخروی نماز جماعت در منزل توسط والدین باعث تشویق آنها به شرکت در نماز جماعت می شود . هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده  149 ومقايسه آن با مجذور خي جدول  34/11   در مقابل درجه آزادي  3= @  و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حد خيلي زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 1

جدول شماره 2-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 2-تا چه میزان معتقدید دعوت از روحانیون وعلمادر مدارس باعث تشویق شما به شرکت درنماز جماعت می شود؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 45% خیلی زیاد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه دعوت از روحانیون وعلما در مدارس باعث باعث تشویق آنها به شرکت در نماز جماعت می شود . هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده  4/35  ومقايسه آن با مجذور خي جدول  34/11   در مقابل درجه آزادي     3= @      و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حد خيلي زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 2

جدول شماره 3 -جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 3-تا چه میزان معتقدید شرکت کردن بزرگسالان در نماز جماعت باعث تشویق آنان به این امر می شود؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 51% خيلي زياد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه شركت كردن بزرگسالان در نماز جماعت باعث تشويق دانش آموزان به نماز جماعت مي شود. هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده     45 / 77   ومقايسه آن با مجذور خي جدول   34/11  در مقابل درجه آزادي     3= @      و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حد خيلي زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 3

جدول شماره 4-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 4-تا چه میزان معتقدید گفتگو با شما از کودکی در باره نماز جماعت باعث تشویق شما به این امر می شود؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 4/44% زياد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه گفتگو با آنها از كودكي در باره ي نماز جماعت باعث تشويق آنها به نماز جماعت مي شود.  هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده   65/58  ومقايسه آن با مجذور خي جدول 34/11  در مقابل درجه آزادي   3= @        و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حد زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 4

جدول شماره 5-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 5-تا چه میزان معتقدید نصیحت وموعظه در باره نماز جماعت باعث ایجاد تشویق شما به این امر می شود ؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 5/52% خيلي زياد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه نصيحت و موعظه در باره ي نماز جماعت باعث ايجاد تشويق آنها به اين امر مي شود. هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده 25/107      ومقايسه آن با مجذور خي جدول34/11  در مقابل درجه آزادي    3= @    و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حد خيلي زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 5

جدول شماره 6-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 6-تا چه میزان معتقدید ایجاد بحث گروهی در باره ارزش های دنیوی واخروی نماز جماعت در بین شما باعث تشویق شما به نماز جماعت می شود ؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 1/38% خيلي زياد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه بحث گروهي در باره ي ارزش هاي دنيوي واخروي نماز جماعت در بين آنها باعث تشويق آنها به نماز جماعت مي شود . هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده  15/17  ومقايسه آن با مجذور خي جدول 34/11   در مقابل درجه آزادي      3= @     و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حدخيلي زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 6

جدول شماره 7-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 7-تا چه میزان معتقدید ایجاد برنامه های آموزشی وهنری پس از انجام نماز جماعت در مسجد باعث تشویق شما به این امر می شود ؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 50% خيلي زياد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه ايجاد برنامه هاي آموزشي وهنري پس از انجام نماز جماعت در مسجد باعث تشويق آنها به نماز جماعت مي شود. هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده  2/53  ومقايسه آن با مجذور خي جدول   34/11  در مقابل درجه آزادي      3= @     و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حد خيلي زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 7

جدول شماره 8-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 8-تا چه میزان معتقدید گفتگو در باره ی ارزش نماز باعث تشویق شما به شرکت در نماز جماعت می شود ؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 1/48% خيلي زياد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه گفتگو درباره ي ارزش معنوي نماز جماعت باعث تشويق آنها به نماز جماعت مي شود . هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده  35/30  ومقايسه آن با مجذور خي جدول 34/11  در مقابل درجه آزادي    3= @    و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حد خيلي زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 8

جدول شماره 9-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 9-تا چه میزان معتقدید معرفی کتابهای مربوط به به مسئله نماز باعث تشویق شما به شرکت در نماز جماعت می شود؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 6/45% زياد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه معرفي كتابهاي مربوط به مسئله نماز باعث تشويق آنها به نماز جماعت مي شود . هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده  45/62 ومقايسه آن با مجذور خي جدول 34/11  در مقابل درجه آزادي    3= @     و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حد زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 9

جدول شماره 10-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 10-تا چه میزان معتقدید ایجاد برنامه ی نماز جماعت در مدرسه باعث تشویق شما به شرکت در نماز جماعت می شود ؟

اطلاعات بدست آمده از جدول فوق نشان مي دهد كه 55% خيلي زياد دانش آموزان پاسخگو به سوال فوق با هم ،هم عقيده هستند كه ايجاد برنامه ي نماز جماعت در مدرسه باعث تشويق آنها به نماز جماعت مي شود. هم چنين با توجه به مجذور خي  x² محاسبه شده  85/93     ومقايسه آن با مجذور خي جدول 34/11 در مقابل درجه آزادي    3= @      و احتمال 1% خطاپذيري با اطمينان 99% مي توان گفت كه اكثريت دانش آموزان در حد خيلي زياد با نظر فوق موافقت دارند .

نمودار شماره 10

جدول شماره 11-جدول توزيع فراواني گروه پاسخگو در زمينه سوال زير

سوال شماره 11-تا چه میزان معتقدید تفسیر سوره های قرآن در باره ی نماز باعث تشویق شما به شرکت درنماز جماعت می شود؟

نوع پاسخ پاسخگو	خيلي زياد		زياد		متوسط		كم		جمع
	فراواني	درصد	فراواني	درصد	فراواني	درصد	فراواني	درصد	فراواني	درصد
دانش آموزان	54	نوشته شده در ۲۸ مهر ۱۳۹۰   |    نظرات - ۰   |    نظر بدهید عنوان نظر متن نظر نام ایمیل صفحه جدید . صفحه جدید . صفحه جدید . وبلاگ من . پرشین گیگ؛ سرویسهای رایگان وب برای فارسی زبانان - www.persiangig.com